Tóm Tắt Sách: You Need A Budget
Thiết kế cuộc đời mơ ước của bạn từ lăng kính của tiền bạc!
Gần đây, tôi có đọc một cuốn sách về quản trị tài chính cá nhân có tên gọi là You Need A Budget của Jesse Mecham. Có ít nhất ba lý do vì sao tôi đọc cuốn sách này và chia sẻ với bạn những gì tôi học được:
Tôi rất dở trong chuyện lập ngân sách. Tôi chưa bao giờ duy trì được thói quen này một cách lâu dài. Hệ thống ra quyết định tài chính của tôi cực kỳ đơn giản. Phần lớn thu nhập của tôi được phân bổ vào tiền tiết kiệm, đầu tư cho giáo dục và phát triển bản thân. Phần còn lại được chi cho các khoản nhu cầu thiết yếu và sở thích. Nhưng khi tôi bắt đầu tự kinh doanh toàn thời gian, tôi phải liên tục ra nhiều quyết định quan trọng liên quan đến tiền bạc mỗi ngày. Vì vậy, tôi cần một hệ thống giúp tôi ra quyết định hiệu quả hơn.
Tôi cảm thấy tò mò về cách mà mọi người ra các quyết định liên quan đến tiền bạc của mình. Tôi tự hỏi:
Tiêu chí nào giúp bạn biết một khoản chi là cần thiết?
Làm sao để hài lòng hơn với các quyết định tiền bạc của bạn?
Làm sao để biết bạn có thể chi trả cho một món đồ hoặc dịch vụ nào hay không?
Tôi muốn tìm kiếm một nguyên lý và hệ thống phương pháp giúp tôi và các khách hàng của tôi quản lý tiền bạc và sử dụng nó như một công cụ thiết kế một cuộc đời đáng sống.
Càng tìm hiểu về YNAB, tôi càng ấn tượng với các nguyên lý đơn giản, nhân văn, và tập trung vào thực hành của nó. YNAB làm điều này với ba yếu tố nền tảng:
Thứ nhất, nó tập trung vào thay đổi tư duy của bạn về tiền. Toàn bộ hệ thống này hỗ trợ người dùng tiếp nhận và duy trì một thái độ chủ động, tươi sáng, và thực tế đối với chuyện lên kế hoạch sử dụng tiền của họ.
Thứ hai, bốn nguyên tắc đơn giản của YNAB giúp bạn dễ dàng biến sự thay đổi trong tư duy thành sự thay đổi trong hành động. Thay vì cố gắng đưa vào quá nhiều thủ thuật hoặc hướng dẫn chi tiết về tỉ lệ ngân sách, các lời khuyên về cách ưu tiên đối với tiền bạc của bạn, YNAB chỉ đưa ra nguyên tắc chung và để bạn tự quyết định cách bạn chi tiêu. Điều này có thể khó vào lúc đầu, nhưng càng thực hành, bạn sẽ càng học được kỹ năng ưu tiên và hài lòng hơn với các quyết định tiền bạc của bạn.
Thứ ba, ứng dụng YNAB được thiết kế theo các nguyên lý của thiết kế hành vi giúp người dùng hình thành và duy trì thói quen quản lý tiền của họ.
Màn hình hiển thị và các thao tác chính trên ứng dụng bám sát bốn nguyên tắc của YNAB. Ví dụ: Phân bổ (assign) là một trong những hành vi mục tiêu cốt lõi của YNAB. Nó được gắn với các hệ quả cụ thể tích cực hoặc tiêu cực trên ứng dụng.
Khi bạn có một khoản chi mới mà chưa được gắn với một Target được lập ngân sách trước đó (unassigned), ứng dụng sẽ hiển thị số tiền với dấu âm màu đỏ. Khi bạn lưu khoản chi đó vào một ngân sách phù hợp đã được phân bổ (assigned), tiền đã chi sẽ hiện màu xanh. Nếu bạn bội chi thì ứng dụng sẽ báo đỏ, bạn sẽ phải trích tiền từ ngân sách khác để bổ sung vào (reassign). Bằng hành động dịch chuyển ngân sách này, bạn đối diện với một thực tế rằng: Tôi bội chi ở khoản này, và hậu quả là tôi sẽ có ít tiền hơn cho một thứ khác mà tôi muốn trong 3 tháng nữa. Tôi cảm thấy ra sao về việc đó? Cơ chế thưởng phạt tức thì và trực quan của ứng dụng giúp bạn có động lực duy trì thói quen nhìn thẳng vào tình hình tài chính của bạn thường xuyên để kịp thời điều chỉnh thay vì đợi đến khi quá muộn.
Nói tóm lại, YNAB không đơn thuần là nơi bạn vào đó để nhập những khoản bạn đã chi hoặc dự trù sẽ chi trong tương lai. Nó là nơi bạn phân bổ (assign) những đồng tiền bạn có cho những khoản chi quan trọng, có ý nghĩa với bạn hoặc làm cho bạn hạnh phúc. Điểm quan trọng nhất ở đây là: Khi bạn tương tác với ngân sách của bạn cũng chính là lúc bạn đang thiết kế cuộc đời mà bạn mơ ước.
Tôi thích triết lý quản trị tài chính cá nhân của YNAB bởi vì nó giúp bạn chủ động thiết kế tương lai từ những gì bạn có trong hiện tại. Nó vừa mơ mộng, vừa thực tế. Đây chính là điểm cân bằng tuyệt hảo mà tôi và các khách hàng của tôi luôn nhắm tới.
Các nguyên lý của YNAB và những điểm tương đồng của nó với nguyên lý thiết kế cuộc sống
#1. Tư duy khan hiếm
YNAB được thiết kế dựa trên một thực tế căn bản trong kinh tế học truyền thống: Con người có nguồn lực giới hạn. Và các dự báo đều vô nghĩa hoặc có rất ít ý nghĩa trong bối cảnh có liên quan đến những biến số phức tạp như cảm xúc con người. Đây chính là một thực tế căn bản thứ hai trong kinh tế học hành vi: Con người không quyết định lý trí với những nguồn lực giới hạn mà họ có.
Khi các khoản thu của bạn ít hơn khoản mà bạn muốn chi, thì bạn sẽ càng trở nên chủ động với từng đồng tiền mà bạn kiếm được. Bạn sẽ luyện tập kỹ năng ưu tiên đối với tiền bạc và bạn sử dụng nó hiệu quả để thiết kế cuộc đời mà bạn muốn sống.
Vấn đề thường không phải là bạn có ít hay có nhiều, mà là mức độ chủ động của bạn khi tiêu xài. Nếu bạn có ít, nhưng mỗi đồng bạn tiêu đều đưa bạn đến gần hơn với cuộc đời mà bạn muốn sống, thì bạn đã có mối quan hệ tốt đẹp và ít căng thẳng hơn với tiền của bạn rồi. Có ít còn là cơ hội cho bạn thực tập bó cơ sáng tạo của bạn với việc giữ và quản lý tiền và liên tục trả lời câu hỏi: Tôi muốn sống một cuộc đời như thế nào? Giá trị của tôi là gì? Tôi muốn mười năm nữa mình ở đâu? Tôi cần tiền của tôi giúp tôi làm gì?
Tương tự với thiết kế cuộc sống.
Có ít thời gian là cơ hội cho bạn thực hành óc sáng tạo. Nếu bạn vừa phải đi làm toàn thời gian, vừa nuôi dạy con, và đảm nhiệm thêm ít nhất vài ba vai trò lớn nhỏ khác trong gia đình và cộng đồng của bạn, thì câu hỏi “Tôi muốn làm gì trong khoản thời gian ít ỏi mà tôi có để phát triển bản thân mình ra khỏi lối mòn?” lại càng quan trọng và có giá trị.
Khi có áp lực về mặt thời gian, chúng ta thường trở nên tháo vát và sáng tạo hơn chúng ta nghĩ. Đó là vì chúng ta đã kích hoạt kiểu tư duy của não phải - cảm tính nhạy bén có được từ kinh nghiệm và sức mạnh từ những phần động lực và cảm xúc sâu sắc không thể diễn tả bằng lời hoặc bằng tư duy lý trí thông thường của não trái và phần vỏ não thông minh nhưng lại hay “nghĩ quá mức - overthinking".
#2. Bốn nguyên tắc của YNAB xoay quanh nguyên tắc thứ nhất rằng tiền bạc là hữu hạn.
Thực tế rằng tiền là nguồn lực hữu hạn cần được nhắc đi nhắc lại trong mọi quyết định chi tiêu. Nhưng sự nhắc nhở này không nhằm khiến bạn cảm thấy có lỗi hoặc ra các kế hoạch chi tiêu cứng nhắc. Nó được nhắc đi nhắc lại để giúp bạn chủ động hơn với tiền (hay đúng ra là với cuộc đời bạn).
Bốn nguyên tắc của YNAB gồm:
1. Giao cho mỗi đồng tiền của bạn một công việc
2. Xác định các khoản cần chi trong dài hạn
3. Linh hoạt với những điều bất ngờ
4. Tăng tuổi cho tiền của bạn
Trong lập ngân sách, bạn không đợi đến khi có đủ tiền mới bắt đầu lập mục tiêu sử dụng tiền. Bạn sẽ lập kế hoạch và phân bổ tiền của bạn dần dần theo thời gian. Có những mục tiêu bạn có thể để trống. Điều này không sao, bởi bạn luôn có thể phân bổ tiền cho mục tiêu đó khi bạn sẵn sàng.
Trong thiết kế cuộc sống, bạn cũng cần hiểu rõ sự thật rằng thời gian của bạn là hữu hạn. Và rằng bạn không thể có đủ thời gian để đợi đến khi bạn biết chắc mình muốn đi đâu để có thể bắt đầu bước đi bước đầu tiên. Bạn không đợi đến khi bạn tìm thấy “đam mê" để có thể bắt đầu hành động. Bạn cần phân bổ nguồn lực thời gian cho những kế hoạch nhỏ giúp bạn kiểm chứng các giả thuyết của bạn về cuộc đời mà bạn muốn sống ngay từ bây giờ.
#3. Hãy xác định la bàn bên trong của bạn.
Các quyết định chi tiêu của bạn sẽ được dựa vào một câu hỏi quan trọng duy nhất: Khoản chi này có giúp tôi tiến gần hơn tới cuộc đời mà tôi mong ước không?
Tất nhiên, để trả lời câu hỏi này, bạn cần trả lời được những câu hỏi khác như:
Điều gì làm bạn hạnh phúc?
Công việc có ý nghĩa gì với bạn?
Cuộc đời mong ước của bạn trông ra sao?
Điều gì quan trọng với bạn trong cuộc sống này?
Bạn có những vai trò hay trách nhiệm nào mà bạn cần gánh vác?
Đây thực chất là các câu hỏi giúp bạn thiết kế la bàn bên trong của bạn. La bàn bên trong cho bạn biết bạn cần đi về hướng nào trong đời. Nếu trả lời được những câu hỏi này, bạn sẽ ra các quyết định chi tiêu một cách tự tin hơn.
Tương tự với thiết kế cuộc sống. La bàn bên trong là các giá trị cốt lõi. Chúng giúp bạn biết mình có đang đi đúng hướng hay không với thời gian và nguồn lực hữu hạn mà bạn có.
Ví dụ: Hai giá trị sống quan trọng của bạn là tự do và phục vụ người khác. Tuy nhiên, bạn có thể đạt được điều này ra sao nếu bạn không dành thời gian nào trong ngày cho những công việc phản ánh hai giá trị này?
Tương tự, với tiền bạc, nếu giá trị của bạn là tự do nhưng bạn đang dùng tiền để mua sắm những thứ không cần thiết thay vì đầu tư hoặc tham gia học những kĩ năng giúp bạn có thể tăng thu nhập và độc lập về tài chính thay vì phụ thuộc vào tiền lương tháng?
#4. YNAB cho phép và khuyến khích bạn lập ngân sách với một giả định rằng các kế hoạch rồi sẽ thay đổi (nguyên tắc 3).
Nhiều phương pháp lập ngân sách thông thường khiến bạn dễ bỏ cuộc vì sự cứng nhắc của nó. Nó dự báo những khoản chi và khoản thu của tương lai, và thường thì sẽ có những thay đổi.
Sẽ có những khoản bội chi bất thường. Một người bạn bất ngờ ghé thăm, một thành viên trong gia đình cần bạn giúp đỡ,... Những khoản tiền này có thể không nằm trong ưu tiên ban đầu của bạn, nhưng bạn không thể không chi.
Sau một thời gian, bạn cảm thấy lập ngân sách cũng như không, vì kiểu gì thì bạn cũng vượt ngân sách, hoặc có những khoản chi mà bạn không thể không chi, nhưng nó không nằm trong ngân sách ban đầu. Điều này có nghĩa là bạn dở chuyện tiền nong?
Không hẳn vậy.
Theo YNAB, có nhiều con đường để đi đến hướng bạn cần đi, bạn không nhất thiết chỉ chọn một con đường và một lịch trình. Hướng đi, lịch trình và quãng đường của bạn có thể rất khác với nhà hàng xóm hoặc một người bạn đại học. YNAB khuyến khích bạn tìm ra sự khác biệt này và dùng tiền của bạn để thiết kế hành trình cuộc đời của riêng bạn.
Thay vì nghĩ bạn không đủ khả năng chi trả cho khoản này hay khoản kia. Hãy nghĩ xem bạn có thể tái phân bổ tiền từ mục này sang mục kia không? Và vì sao bạn ra quyết định đó? Nó có giúp bạn tiến gần hơn tới cuộc đời mà bạn mong ước không?
Tương tự với thiết kế cuộc sống, mặc dù mục đích sống và các giá trị sống cốt lõi của bạn hiếm khi thay đổi, nhưng ưu tiên của bạn tại từng thời điểm sẽ thay đổi. Vì vậy, các kế hoạch của bạn cũng cần thay đổi theo để phản ánh những ưu tiên này sao cho hài hoà. Linh hoạt (thay vì cứng nhắc) là yếu tố cốt lõi giúp cuộc đời mà bạn thiết kế có thể trở thành hiện thực chứ không chỉ là lý thuyết mà bạn viết trên giấy.
#5. Giao cho mỗi đồng bạn kiếm được một công việc (nguyên tắc 1).
Nguyên tắc số 1 của YNAB rất giống với nguyên tắc đầu tiên của thiết kế cuộc sống: Bắt đầu ở chính nơi bạn đang đứng.
Khi lên kế hoạch chi tiêu, bạn phải dành tiền có được cho những trách nhiệm căn bản trong cuộc sống hiện tại của bạn. Ví dụ: tiền ăn, tiền nhà, xăng xe, điện thoại, chu cấp cho gia đình,… Chỉ khi đó, bạn mới có thể yên tâm và không cảm thấy cắn rứt khi dành tiền cho những khoản giúp bạn đạt được mục tiêu cuộc sống mong ước.
Trong việc lập ngân sách, không quan trọng bạn có bao nhiêu tiền, quan trọng là bạn phải biết mình cần tiền cho việc gì. Tương tự, trong thiết kế cuộc sống, không quan trọng bạn đang đứng ở đâu, quan trọng là bạn phải biết mình đang đứng ở đâu.
#6. Xác định những khoản bạn muốn chi trong dài hạn (nguyên tắc 2).
Sau khi đã biết bạn đang đứng ở đâu và cần đi về hướng nào, hãy chuẩn bị hành trang để đi những bước đầu tiên.
Nguyên tắc số 2 phát biểu rằng "Phân bổ ngân sách cho các khoản phải chi trong dài hạn!" Khoản chi dài hạn là những thứ không phải chi hàng tháng nhưng là các khoản có thể dự đoán được hoặc trước sau gì cũng xảy ra, mặc dù không có thời hạn rõ ràng, ví dụ: tiền bảo trì xe, thay vật dụng cũ trong nhà, bảo hiểm nhân thọ,…. Nó có thể là một khoản cho sở thích cá nhân của bạn, khoản để dành cho việc bắt đầu tự kinh doanh, hay một chuyến du lịch mơ ước,... Ngay cả khi chưa có tiền để phân vào, cũng hãy mở một ngân sách mục tiêu cho khoản chi mà bạn mong muốn đó. Nó sẽ cho bạn động lực để kiếm thêm thu nhập, tiết kiệm, hoặc cân đối các khoản khác để phân bổ tiền cho mục tiêu mà bạn thực sự mong muốn hơn.
Trong thiết kế cuộc sống, bạn cũng không chỉ nghĩ tới các dự án trong hiện tại để nuôi sống bạn mà bạn còn nghĩ đến những điều bạn sẽ làm, những nơi bạn sẽ đi trong 5 hay 10 năm nữa.
Khi bạn dành thời gian để suy nghĩ cho những khía cạnh dài hạn mà bạn quan tâm, bạn sẽ không bị trôi trong những lo toan của công việc và các dự án thường nhật mà bạn phải đảm nhận. Ghi chép lại mục tiêu và các kế hoạch dài hạn của bạn hằng ngày một cách có hệ thống là cách hữu ích để giúp bạn không bỏ quên việc chủ động thiết kế cuộc đời mà mình mong ước.
#7. Hãy kéo dài tuổi cho tiền của bạn (nguyên tắc 4).
Điều này có nghĩa là tăng dần khoảng thời gian từ lúc một đồng tiền đi vào tài khoản của bạn cho tới lúc nó phải đi ra khỏi tài khoản của bạn. Khi bạn có thể tiêu xài tiền bạn kiếm được từ ít nhất là 30 ngày trước cho những khoản chi hiện tại, thì bạn bắt đầu có khả năng thiết kế cuộc sống của bạn một cách ít lệ thuộc vào tiền lương tháng hoặc doanh thu từ việc kinh doanh của bạn.
Điều này cũng tương tự với thiết kế cuộc sống. Khi bạn có càng nhiều dự án nhỏ trong tay, bạn càng nâng cao khả năng chọn lựa và triển khai mỗi dự án nhỏ đó và phát triển nó thành các dự án lớn hơn giúp bạn tiến gần hơn đến cuộc sống mà bạn mơ ước. Thời gian mà một dự án nằm trong danh mục việc cần làm của bạn càng lâu thì bạn càng có nhiều lựa chọn và khả năng kết nối chúng lại để tận dụng những nguồn lực mà bạn có trong mỗi thời điểm.
Cảm ơn bạn đã là một phần của cộng đồng những người học tập suốt đời tại Đông Labs. Nếu bạn thích bài viết này, hãy dành vài phút để:
Giới thiệu cho một người bạn và được tặng một tháng miễn phí tham gia cộng đồng học tập suốt đời tại Đông Labs (trị giá 500.000 VNĐ/tháng).
Đọc các bài viết khác về ghi chép và phát triển bản thân:
