Học Tập Suốt Đời
Khi người lớn cần vác cặp đi học trẻ con
Chào bạn,
Bạn có bao giờ quan sát một đứa trẻ khi nó chơi đùa không?
Hồi đầu tháng tám, cháu gái gần 6 tháng tuổi của mình đến và ở chơi trong một tuần. Mình có dịp được quan sát những trò đáng yêu của khuôn miệng và ánh mắt linh lợi, tròn xoe ngắm nhìn mọi vật kỳ thú xung quanh của bé. Mỗi ngày, cô bé đều dường như học được một cái gì đó mới. Hôm nay biểu cảm bặm môi, ngày mai lại chu môi hình chữ O, có hôm lại bô lô ba la cái gì đó ra chiều rất hăng say góp ý với cả nhà.
Bộ não trẻ con là một bí ẩn của người lớn. Dù chúng ta ai cũng từng là trẻ con thì cũng không giúp ích cho việc hiểu tâm tư trẻ nhỏ hơn bao nhiêu. Ai từng hoặc đang làm cha mẹ hoặc là người chăm sóc trẻ đều được cái đặc quyền của một nhà nghiên cứu về một trong những bí ẩn diệu kì nhất của tạo hoá.
Một trong những bí ẩn đó là, làm thế nào mà trẻ con có thể học được rất nhanh trong một thời gian ngắn như vậy? Liệu người lớn chúng ta có thể học gì từ trẻ con?
Trong bản tin tuần này, mình sẽ tìm hiểu về ba giai đoạn học tập, vai trò của chơi đùa, và những cách giúp bạn học tập hiệu quả.
Enjoy!
I. Ba giai đoạn học tập của đời người
Các giai đoạn học tập của một người từ khi sinh ra đến lúc mất đi có thể chia thành 3 giai đoạn chính.
Từ 0 đến 6 tuổi, trẻ con học một cách tự nhiên, bằng cách quan sát, chơi đùa, và đặt câu hỏi. Nhiệm vụ của người lớn là tạo ra một môi trường an toàn và tràn đầy tình yêu thương để cho trẻ tự do khám phá thế giới xung quanh.
Từ 6 đến 32 tuổi, chúng ta học bằng cách tìm ra và thích nghi với các môi trường xã hội có cấu trúc chặt chẽ như gia đình, trường học, và nơi làm việc. Chúng ta cũng học để trau dồi chuyên môn và học để đáp ứng các yêu cầu khác để đảm đương các vai trò mà xã hội giao phó.
Từ năm 32 tuổi trở đi, chúng ta học một cách tự do, ít gò bó hơn, giống như ở giai đoạn trước 6 tuổi. Chúng ta học từ cuộc đời, học với tâm hồn rộng mở quan sát, khám phá, liên tục cởi mở tâm trí để tiếp nhận những thế giới quan, những cách làm, và nếp nghĩ mới. Thách thức của giai đoạn học này là, chúng ta phải tự làm chủ việc học của mình mà phần đông chúng ta thì đều không được dạy cách để làm điều này.
Mặc lòng, các mốc tuổi kể trên chỉ có tính ước lệ, nhất là giữa giai đoạn hai và ba. Có khi giai đoạn ba không bắt đầu từ 32 tuổi mà đã rục rịch ngay từ 22, rồi âm ỉ mãi trong những năm 30, hoặc chỉ bùng phát khi ở tuổi 62 cũng không chừng.
Hơn nữa, trong mỗi thời điểm, một người luôn có thể có cả ba kiểu học tập này, ở các mức độ khác nhau, tuỳ thuộc vào cá tính riêng và môi trường xung quanh.
II. Chơi mà học, học mà chơi
Trong buổi sinh hoạt hồi tối thứ ba tuần trước của Đông Labs, Yến đã chia sẻ về vai trò của việc chơi ở cả trẻ con và người lớn và vì sao người lớn chúng ta không chơi nhiều hơn.
Yến là - một chuyên gia chơi đùa với hơn 15 năm kinh nghiệm hướng đạo sinh và nhiều năm tổ chức các hoạt động vui chơi thiếu nhi ở các mái ấm, nhà mở ở TP.HCM và Đồng Nai. Trong buổi workshop ngắn này, Yến đã cho mọi người trải nghiệm lại cảm giác chơi đùa vô tư. Trò chơi chỉ vỏn vẹn mấy phút nhưng cũng đủ là một lời nhắc nhở cho mọi người rằng: chúng ta đang quên cách chơi.
Thật là vui khi trong cộng đồng, mọi người có thể chia sẻ cho nhau về những điều mà họ làm hằng ngày. Nhờ đó mà chúng ta tiếp tục học về những thứ mà có lẽ mình đã ô tình quên mất trong quá trình trưởng thành, chẳng hạn như việc chơi.
Ngoài các lợi ích của chơi mà Yến đã đề cập như giảm stress, kết nối với người khác, và luyện óc sáng tạo,… thì một lợi ích quan trọng của chơi đó là: chơi để học.
III. Hai nguyên tắc của học tập suốt đời
Học tập suốt đời không chỉ mang lại các lợi ích kinh tế xã hội, mà nó còn là một nhu cầu tâm lý cơ bản giúp sức khoẻ tinh thần bạn dẻo dai - mentally fit. Nhưng cũng giống như chơi, học khi đã là người lớn không hề dễ.
Vậy làm sao để tiếp tục học ngay cả khi bạn đã rời ghế nhà trường?
Nguyên tắc 1: Thiết kế môi trường
Đa phần mọi người sẽ gật gù khi ai đó nói về học tập suốt đời.
Nhưng hiếm có ai biết làm sao để biến nó thành một thói quen và một nếp sống.
Bởi vì trường lớp và công sở được thiết kế theo cách mà bạn bắt buộc phải học tập và thích nghi để có thể đạt được kết quả mà bạn kỳ vọng: bằng cấp, lương thưởng, và thăng tiến.
Nhưng trong đời sống hằng ngày, bạn không thể học mà không tự đặt mình vào môi trường phù hợp. Hơn hai mươi năm kể từ khi Daniel Kahneman nhận giải thưởng Nobel, Kinh Tế Hành Vi đã xác lập một sự thật (trong số nhiều phát hiện khác về tính phi lý trí trong hành vi con người) rằng dự định của chúng ta không tự nhiên chuyển thành hành động. Intention is not action.
Như vậy, nguyên tắc đầu tiên của học tập ở người lớn là bạn phải chủ động đi tìm hoặc tạo ra một môi trường mà học thì dễ hơn là không học. Học ở đây là học tập một cách tự nhiên, không do ép buộc, có được từ động lực tự thân, óc hiếu kỳ và lòng ham hiểu biết tự nhiên. Môi trường phù hợp cho việc học sẽ có ba đặc điểm sau:
Nâng đỡ cảm nhận tự chủ của người học trong mục tiêu và cách học
Nâng đỡ cảm nhận rằng mình có đủ khả năng đạt mục tiêu học tập của bản thân
Nâng đỡ cảm nhận kết nối có ý nghĩa của người học với chủ đề học và các yếu tố liên quan như bạn học và người hướng dẫn
Và, hãy luôn để sẵn vài thứ gì đó để học ngay bên mình, cho những lúc buồn chán!
Nguyên tắc 2: Nuôi dưỡng óc hiếu kỳ tự nhiên của bạn
Bản chất của việc học có thể thấy rõ qua việc quan sát một đứa trẻ khi nó chơi.
Trẻ con luôn học. Chúng học bằng óc hiếu kỳ ham thích chứ không phải bằng nỗi sợ.
Ở hồ bơi, tôi thỉnh thoảng gặp những đứa bé chừng 5-7 tuổi, khi mới xuống hồ lần đầu, chỉ sau vài phút làm quen đã có thể nằm úp mặt xuống, nhịn thở, lấy hơi, và quẫy đạp rất thoải mái. Chúng nó không có nỗi sợ nước như những đứa bé lớn hơn hoặc những người lớn như tôi.
Nghiên cứu cho thấy có hai loại óc hiếu kỳ: hiếu kỳ ham thích (Interest Curiosity) và hiếu kỳ tước đoạt (Deprivation Curiosity). Hiếu kỳ ham thích là một động lực nội sinh mạnh mẽ muốn học và hiểu về thế giới xung quanh. Trẻ con học nhanh nhờ vào óc hiếu kỳ kiểu này.
Ngược lại, hiếu kỳ tước đoạt là động lực đến từ một cảm xúc khó chịu như bất an về sự không chắc chắn hoặc bực mình do không có đủ thông tin. Loại hiếu kỳ này có thể khiến bạn học, nhưng sự học đó thường tiêu hao năng lượng, vì vậy nó sẽ chấm dứt ngay khi không còn áp lực bên ngoài nào nữa bắt bạn phải học.
Vậy nên, để học cách học, người lớn hãy vác cặp đi học trẻ con!
Cảm ơn vì bạn đã ở đây. Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích, đừng ngại chia sẻ nó tới bạn bè hoặc người quen.
Mến chúc bạn một tháng 9 tuyệt đẹp, tháng của mùa tựu trường.
Chúc bạn luôn thấy niềm vui học tập, dù bạn đang học ở trường học hay trường đời.
Nếu bạn có câu hỏi gì về chủ đề học tập hoặc ghi chép khi học, hãy để lại comment hoặc nhắn tin cho mình nhé!
PS: Nếu bạn có quan tâm đến chủ đề học tập suốt đời, mời bạn xem bài viết hồi cùng thời gian này năm ngoái của mình về phương pháp ghi chép Zettelkasten dành cho người học suốt đời và bài viết đánh giá hiệu quả của 10 phương pháp học phổ biến.
Hẹn bạn thứ ba tới!
Bài hay quá ạ. Rất chạm tới mình. Mình có một đứa con và từ khi sinh nó ra, mình học được nó rất nhiều!