Brainstorming 101
Công cụ tư duy hay màn dạo đầu chiếu lệ?
Chào mừng các độc giả mới đến với bản tin tuần của Đông Labs. 🖖
Bản tin này chia sẻ đến bạn những kiến thức về khoa học hành vi, khoa học thần kinh, và tâm lý học ứng dụng để giúp bạn thiết kế một cuộc đời hạnh phúc, ý nghĩa, và sáng tạo, bắt đầu từ hôm nay. Bạn có thể đặt lịch tư vấn 1:1 với Tiên ở đây.
Tuần trước, mình không gửi bản tin tới bạn như thường lệ bởi vì mình vừa trải qua một sự việc không may. Đó những ngày căng thẳng và kỳ lạ nhất trong cuộc đời mình. Khi nào sẵn sàng, mình sẽ kể lại câu chuyện này với bạn. Trong những ngày khó khăn ấy, Đông Labs Blog là một điểm tựa tinh thần có ý nghĩa với mình. Cảm ơn vì bạn đã ở đây!
Hôm nay, mình muốn chia sẻ với bạn về một trong những công cụ tư duy mà mình yêu thích nhất: brainstorming. Bạn sẽ tìm hiểu brainstorming là gì, tại sao chúng ta cần brainstorming, và cách để brainstorming sao cho ngon, bổ, rẻ. (Bài viết được truyền cảm hứng một phần từ buổi học cuối cùng của khoá Note 2 Design hồi cách đây 2 tuần của các thành viên Đông Labs.)
Chúc bạn đọc vui và tận hưởng ngày thứ ba mát lành!
Những năm 1950s, nhà quảng cáo Alex Osborn thực hiện chuỗi brainstorming nhóm đầu tiên và trở thành cha đẻ của công cụ tư duy hữu ích (nhưng cũng dễ bị lạm dụng) này.
Brainstorming là hoạt động trong đó cá nhân hoặc một nhóm đưa ra các ý tưởng xoay quanh một gợi ý (prompt) dưới dạng từ khoá, câu hỏi, hoặc một vấn đề (problem statement). Brainstorming tuân theo bốn nguyên tắc cốt lõi gồm:
Trì hoãn nhận xét: Không đánh giá các câu trả lời của bản thân và của những người tham gia khác trong lúc brainstorming.
Ưu tiên cho số lượng hơn chất lượng: Nêu ra càng nhiều ý tưởng càng tốt, không băn khoăn về chất lượng của ý tưởng.
Tính độc đáo: Khuyến khích các ý tưởng độc, lạ, thách thức các giả định truyền thống và câu trả lời rập khuôn.
Tính kế thừa: Kết hợp và nhào nặn các ý tưởng của bản thân và của người khác thành những ý tưởng mới độc lạ hơn so với ý tưởng ban đầu.
Những nguyên tắc này trông có vẻ đơn giản nhưng không hề dễ làm.
Một nghiên cứu tổng hợp meta-analysis với hơn 800 đội nhóm cho thấy brainstorming nhóm không hiệu quả về mặt số lượng lẫn chất lượng so với khi làm brainstorming một mình. Một số rào cản tâm lý cá nhân (v.d. tính hướng nội, sợ bị mất mặt,…) và tâm lý đám đông (v.d. ỷ lại - social loafing) khiến cho brainstorming nhóm không hiệu quả.
Một sai lầm phổ biến nữa là người ta thường xem brainstorming như một màn dạo đầu có tác dụng khích lệ tinh thần hơn là một công cụ tư duy thực sự. Vì vậy, brainstorming thường được làm qua loa chiếu lệ mà không có người hướng dẫn, không có phương pháp, và không được sử dụng nhất quán.
Trong bài này, tôi sẽ chia sẻ với bạn về lý do tại sao brainstorming là một công cụ tư duy cần thiết mà mỗi người đều nên tự trang bị cho mình và làm sao để brainstorming hiệu quả. (Bài viết chủ yếu nói về brainstorming cá nhân và không bàn đến các kỹ thuật cụ thể của brainstorming nhóm.)
We should hold back criticism until the creative current has had every chance to flow.
- Alex Osborn
Tại sao bạn cần brainstorming?
#1. Suy nghĩ lưu loát
Làm việc với tri thức là một công việc gồm nhiều khoảnh khắc không chắc chắn.
Kết quả kỳ vọng của bạn không hữu hình giống như kết quả kỳ vọng của một bác thợ săn đang chờ con mồi. Bác thợ săn biết con mồi mình đang tìm có hình dạng ra sao. Bác sẽ biết nó ngay khi bác nhìn thấy nó. Còn chúng ta không biết cái mình đang tìm trông ra sao. Chúng ta phải tự hình dung ra nó, rồi dò từng bước để đến được kết quả đó.
Cảm giác thiếu chắc chắn là một cảm giác khó chịu.
Làm sao bạn đi tiếp với 99 ý tưởng có tiềm năng thất bại, đối diện với cảm giác không thoải mái này mà không phát điên, hoặc chọn hú hoạ một ý tưởng của ai đó nghe có vẻ đáng tin, vì quyền lực, chức vụ, hay bằng cấp của họ?
Câu trả lời là: Brainstorming.
Brainstorming cho phép bạn viết xuống mọi ý tưởng một cách tự do trước khi phán xét chúng. Càng viết, bạn sẽ càng suy nghĩ lưu loát và nảy ra thêm nhiều ý tưởng khác. Số lượng sinh chất lượng. Vòng lặp tiếp diễn. Bạn đối diện với cảm giác không chắc chắn, thay vì tránh né nó, vì bạn có đồ nghề trong tay rồi.
#2. Nhận diện các mô tuýp của sự việc
Brainstorming là một công cụ tư duy cho phép bạn phát huy năng lực mà bộ não của chúng ta có năng khiếu tự nhiên: nhận diện mô tuýp (pattern recognition).
Khi bạn brainstorm và thường xuyên xem lại những gì bạn đã viết, một cách tự nhiên, bạn bắt đầu so sánh. Đâu là những điểm tương đồng và dị biệt giữa các ý tưởng này? Các ý tưởng được ghi lại hoạt động như một hệ thống feedback giúp bạn nhận ra những mô tuýp nào hữu ích hoặc cần củng cố thêm.
Ví dụ: Brainstorming về chủ đề brainstorming để phục vụ cho mục đích viết blog (hình dưới)
Đầu tiên, các ý tưởng về brainstorming được viết tự do trên file Canvas của Obsidian. Thông tin thể hiện dưới dạng ghi chép - note, thẻ - card, file ảnh, hoặc link trực tiếp đến website). Sau đó, những ý tưởng có liên quan với nhau được gom lại thành các nhóm (cluster) nằm gần nhau được liên kết với nhau bởi các mũi tên. Từ đây, dàn ý của bài viết về brainstorming dần hình thành. Các ý tưởng mới được thêm vào những chỗ khuyết trong dàn ý. Sau cùng, bài viết về brainstorming hình thành. Các ý tưởng chưa sử dụng trong bài viết này tiếp tục được phát triển và sử dụng cho các dự án khác.
Như vậy, brainstorming không phải là hoạt động làm một lần rồi xong. Nó là một công cụ tư duy dựa vào hai thói quen nền tảng là ghi chép tự do và xem lại thường xuyên.
Nghiên cứu cho thấy khi bạn cùng lúc làm việc với nhiều ý tưởng thì bạn sẽ đạt kết quả có chất lượng, sáng tạo, và đồng thời bạn thấy tự tin với năng lực giải quyết vấn đề của bạn. Trong nghiên cứu này, người ta chia người tham gia thành hai nhóm, gồm:
Nhóm song song: Tạo nhiều mẫu cùng lúc và nhận phản hồi sau đó cho tất cả các mẫu.
Nhóm tuần tự: Tạo một mẫu, nhận phản hồi và làm mẫu tiếp theo dựa vào phản hồi vừa nhận được.
Kết quả là, nhóm song song đạt được kết quả thiết kế chất lượng cao hơn nhóm thiết kế tuần tự. Bởi vì họ có thể thấy phản hồi cho các sản phẩm của mình cạnh nhau, giúp họ nhận ra những mô tuýp chung của các phản hồi, từ đó rút ra giải pháp để cải thiện thiết kế cuối cùng.
Ngoài ra, nhóm song song cũng có nhiều ý tưởng đa dạng hơn thay vì rơi vào các bẫy tư duy nhóm, đánh giá ý tưởng sớm, dẫn đến đầu tư sai hướng, cố chấp và ra quyết định không tối ưu.
#3. Thúc đẩy tư duy bậc cao
Khi thực hành một thời gian, bạn sẽ nhận ra brainstorming không phải lúc nào cũng tự do và phi cấu trúc. Ở phiên đầu tiên, bạn có thể viết tự do. Nhưng ở phiên thứ hai, thứ ba trở đi, bạn bắt đầu cấu trúc của những gì bạn ghi theo một khung lý thuyết phù hợp với nhu cầu của bạn trong dự án hiện tại.
Chẳng hạn, nếu mục tiêu của bạn là học sâu về một khái niệm, thì một cấu trúc hữu ích là mô hình Bloom. Theo Bloom, các ý tưởng của bạn sẽ bắt đầu ở các bậc tư duy thấp và dần chuyển sang các bậc cao hơn khi bạn tiếp tục brainstorm.
Ví dụ: Khi bạn học về khái niệm “operant conditioning”, bạn viết các câu hỏi hoặc ý tưởng để biết operant conditioning là gì (KNOW), hiểu bản chất của nó bằng cách phân biệt được operant conditioning với một dạng thức học tập khác là classical conditioning (UNDERSTAND), và ứng dụng vào giải quyết một vấn đề trong cuộc sống của bạn (APPLY).
Khi bạn tiếp tục brainstorm về chủ đề này, bạn có những câu hỏi và ý tưởng phân tích thành phần (ANALYSE), đánh giá ưu - nhược điểm (EVALUATE), viết một quy trình chuẩn ứng dụng operant conditioning (CREATE), và cuối cùng là chia sẻ với người khác và cải tiến quy trình (SHARE).
Tóm lại, brainstorming cho phép bạn outsource các ý tưởng căn bản nhất ra bên ngoài. Bộ nhớ làm việc trống, từ đó nảy ra nhiều ý tưởng phức tạp và tinh tế hơn, giúp bạn học sâu về chủ đề bạn chọn.
#4. Tính bền bỉ trong sáng tạo
Cũng trong nghiên cứu kể trên, nhóm thiết kế song song không chỉ có kết quả chất lượng và sáng tạo hơn mà họ còn cảm thấy tự tin về bản thân hơn so với nhóm tuần tự. Họ tin rằng (các) ý tưởng không phải là bản sao của con người họ; trong khi đó, nhóm tuần tự bị dính mắc với ý tưởng duy nhất mà họ có.
Nhóm tuần tự có thể đã nghĩ thế này: “Ý tưởng này của tôi bị đánh giá tệ. Tôi thật tệ.”
Nhóm song song nghĩ: “99 ý tưởng của tôi tệ. Và có 1 ý tưởng rất tuyệt. Tôi không phải là ý tưởng nào trong số đó.”
Khi sự tự tin của bạn được giữ vững, bạn có động lực nội sinh bền bỉ để tiếp tục việc mình làm, bất kể những ý tưởng có lúc thành, lúc bại.
Năm gợi ý giúp bạn brainstorming hiệu quả
Giới hạn thời gian: Chúng ta thường phán xét quá nhanh trước khi ý tưởng của mình kịp tuôn trào. Để vô hiệu hoá xu hướng này, bạn hãy đặt thời gian từ 5 đến dưới 15 phút cho mỗi phiên brainstorming. Áp lực thời gian giúp bạn “đánh lừa” bộ não lý trí, ưa phán xét để viết nhiều ý tưởng nhất có thể trong thời gian cho phép.
Chọn hình thức phù hợp: Brainstorming có thể được triển khai bằng các phương pháp khác nhau, tuỳ phong cách và nhu cầu của bạn. Nếu bạn ưa diễn đạt ý tưởng bằng con chữ, hãy viết tự do. Nếu bạn thích diễn đạt bằng lời, hãy tìm một người có thể lắng nghe và giúp bạn cấu trúc những gì bạn nói (coach, mentor,…). Nếu bạn thích chia sẻ và học từ ý tưởng của người khác, cân nhắc tổ chức brainstorming nhóm nhỏ từ 2-5 người.
Chọn từ khoá: Không nên brainstorming mà không có một trọng tâm rõ ràng ngay từ đầu. Hãy xác định trọng tâm bằng cách viết xuống từ khoá ở đầu trang giấy (nếu viết tự do), hoặc ở giữa trang giấy (nếu dùng mind map). Từ khoá có thể là một câu hỏi, một khái niệm, hay một vấn đề cụ thể.
Review định kỳ: Brainstorming cũng là một dạng ghi chép và cần được review thường xuyên. Sai lầm phổ biến của nhiều người là xem brainstorming như một hoạt động làm một lần rồi thôi. Hãy lưu trữ và cập nhật bản brainstorming của bạn thường xuyên, nhất là khi chủ đề đó thuộc một dự án hoặc mối quan tâm lâu dài của bạn.
Sử dụng hình ảnh và sơ đồ bất cứ khi nào có thể: Brainstorming sẽ phát huy tác dụng tối ưu nếu bạn sử dụng các yếu tố đồ hoạ như sơ đồ, ảnh chụp, hình vẽ, video, screenshots,… bên cạnh các yếu tố từ ngữ.
Lời kết
Brainstorming không chỉ là một màn khởi động có tác dụng khích lệ tinh thần. Brainstorming giúp bạn tư duy lưu loát, tăng khả năng phát hiện các mô tuýp có ích cho học tập và giải quyết vấn đề, thúc đẩy tư duy bậc cao, và tạo động lực bền bỉ. Thực hành thường xuyên và đúng cách, brainstorming có thể trở thành một công cụ tư duy đắc lực.
🫶 Cảm ơn vì bạn đã ở đây. Nếu bạn thấy bài viết hữu ích, đừng ngại chia sẻ nó tới bạn bè hoặc người quen nha. 🙂
Và, nếu bạn đọc đến đây, thì hãy cho Tiên biết bạn nghĩ gì về bài viết brainstorming. Nếu bạn có đề xuất gì về chủ đề cho bài viết tiếp theo, hãy để lại lời nhắn bằng cách comment ngay bên dưới hoặc reply trực tiếp cho Tiên qua email này! 💌
Mời bạn đọc các bài viết khác về ghi chép và công cụ tư duy ở đây:
