Obsidian: Hơn Cả Một Ứng Dụng Ghi Chép
Mà còn là chiếc kính vạn hoa cho bạn thấy những khung hình rực rỡ đời mình.
Chào mừng bạn đến với bản tin tuần của Đông Labs.
Trong bản tin này, Tiên chia sẻ với bạn những kiến thức về khoa học hành vi, khoa học thần kinh, và tâm lý học ứng dụng để giúp bạn thiết kế một cuộc đời hạnh phúc, ý nghĩa, và sáng tạo, bắt đầu từ hôm nay.
Trong bản tin tuần này, bạn sẽ tìm hiểu về một ứng dụng ghi chép có tên gọi rất đặc biệt - Obsidian. Obsidian được phát triển bởi hai kỹ sư phần mềm Erica Xu và Shida Li trong đợt giãn cách xã hội do Covid-19 vào năm 2020. Có rất nhiều lý do để mọi người yêu thích phần mềm này khi họ bắt đầu sử dụng nó một thời gian. Trong bài này, mình sẽ chia sẻ một lý do mà mình ít ngờ tới nhất khi bắt đầu sử dụng Obsidian.
Chúc bạn đọc vui và tận hưởng một ngày thứ ba mát mẻ!
Năm 2013, tôi mở một tài khoản trên Evernote để ghi chép.
Đó là thời điểm tôi bắt đầu nhen nhóm ý định quay trở lại trường học sau vài năm đi làm. Evernote đã trở thành người bạn đồng hành, giúp tôi ghi chép lại hầu như mọi thứ trong quá trình chuyển tiếp từ đời sống công sở sang đời sống của người làm nghề viết thuê, rồi du học sinh, và giảng viên đại học.
Tôi trung thành với Evernote trong gần một thập kỉ. Cho đến khi tôi tìm ra Obsidian vào đúng một tháng sau ngày nộp đơn thôi việc.
Lý do khiến tôi đổi app ghi chép lúc đó rất thực tế: Tôi cần quản trị kiến thức của mình hiệu quả hơn, nếu muốn chinh chiến một mình trong thế giới “freelance”. Nhưng sau này nhìn lại, tôi nhận ra rằng Obsidian cho tôi nhiều hơn như thế. Nếu như Evernote giúp tôi lưu trữ (capture) những lát cắt cuộc sống, thì Obsidian giúp tôi hiểu những lát cắt đó muốn nói gì với mình.
Obsidian như một công cụ ghi chép
Đơn vị kiến thức nhỏ nhất của Obsidian là một ghi chép (note).
Mỗi ghi chép trong Obsidian mô phỏng một nút (node) kiến thức trong trí nhớ dài hạn (long-term memory) của bạn. Trí nhớ dài hạn được tạo thành bởi vô vàn những cái nút này và chúng liên kết chặt chẽ với nhau thành các khoanh kiến thức (chunks of knowledge). Vì vậy, có thể xem Obsidian là bộ não thứ hai của bạn, hay chính xác hơn là một chiếc bản đồ giản lược của bộ não thứ nhất. Bằng các đường dẫn hai chiều từ note này sang note kia và ngược lại, chúng ta luôn có thể liên kết các nút kiến thức nhỏ thành những khoanh (chunk) kiến thức lớn hơn. (Đây là những tính năng mà Evernote không có.)
Mọi ghi chép của bạn sẽ đều nằm trong ổ đĩa máy tính của bạn.
Thay vì lưu trên đám mây (như Notion hay Evernote), Obsidian sẽ để cho bạn có chủ quyền 100% với dữ liệu của bạn. Bạn sẽ không phải lăn tăn về độ riêng tư của thông tin cá nhân hoặc ghi chú liên quan đến hồ sơ khách hàng cần bảo vệ tuyệt đối. Ngay cả khi bạn đồng bộ ghi chú của bạn với một thiết bị khác, thì các ghi chú này cũng được mã hoá trước rồi mới đưa lên server và từ đó đồng bộ vào thiết bị cá nhân của bạn. Ngoài ra, bạn cũng sẽ không lo sợ rằng công ty thay đổi chính sách bán hàng và một ngày đẹp trời, họ bảo rằng bạn không được quyền truy cập vào hơn 2000 chiếc notes mà bạn tích góp trong 10 năm qua nếu bạn không upgrade gói cước (điều đã xảy ra với tôi).
Tốc độ xử lý của Obsidian rất nhanh nhờ lưu trữ nội bộ và định dạng text đơn.
Bạn có thể tìm ghi chép nhanh chóng với vài phím bấm đơn giản. Tốc độ hiển thị chữ khi gõ phím luôn nhanh và không phụ thuộc Internet. Nếu bạn đã từng phải dừng lại chờ mạng load xong mất vài giây rồi mới viết được một dòng ghi chú thì bạn sẽ hiểu tốc độ quan trọng như thế nào, đặc biệt là đối với việc ghi chép hằng ngày (informal writing).
Obsidian có thể trở nên rất phức tạp nhưng đồng thời nó cũng cực kỳ đơn giản. Nick Milo có một series tutorial videos rất hữu ích dành cho người mới bắt đầu. Tôi chỉ dùng các hướng dẫn này trong suốt gần hai năm sử dụng Obsidian mà đã có thể làm được rất nhiều việc hay ho mà trước kia tôi không làm được với Evernote rồi.
Có rất nhiều lý do để người ta nghiện Obsidian sau một thời gian sử dụng. Nhưng trong bài này, tôi muốn nhấn mạnh một lý do mà tôi ít nghĩ tới nhất khi bắt đầu sử dụng Obsidian, đó là:
Obsidian như một công cụ siêu động lực
Siêu động lực (meta-motivation) là khả năng nhận biết và điều chỉnh mức độ động lực - cả về lượng và về chất - mà bạn đang có với một nhiệm vụ bất kỳ. Động lực (motivation) là lý do bạn làm một điều gì đó. Các nhà tâm lý tìm ra rằng có nhiều hơn một loại động lực và nếu bạn biết cách điều phối các loại động lực này một cách hợp lý, thì bạn sẽ làm việc hiệu quả và ít stress hơn.
Siêu động lực gồm có ba loại:
Kiến thức về bản thân (self-knowledge)
Kiến thức về loại công việc (task processing mode)
Kiến thức về phương pháp tự quản trị động lực (motivation regulation)
(Ghi chú bên lề: Bạn đừng sợ trước cái từ dường như quá khủng khiếp này.
Khi cắt nghĩa ra, bạn sẽ thấy nó rất đơn giản. Trong nghiên cứu tâm lý học, người ta phải dùng những từ nghe thật kinh dị. Đó là bởi vì để hiểu bản chất một hiện tượng tâm lý, người ta phải đo lường nó cho chính xác. Muốn đo lường đúng, phải gọi tên đúng và thống nhất với nhau về một tá các “sắc xám” của hiện tượng. Còn nếu chúng ta cứ gọi chung chung là “xám”, thì không thể nghiên cứu được. Tương tự, có một tá sắc thái của “động lực”, và siêu động lực là một sắc thái khá là “meta”. Giống như metacognition có nghĩa là “nghĩ về cách bạn nghĩ”, thì meta-motivation là “nghĩ về động lực” của bạn.)
Bây giờ mình quay trở lại với nội dung chính.
Kiến thức về ba khía cạnh của siêu động lực giúp bạn lên kế hoạch cuộc sống hằng ngày theo cách phù hợp nhất với bạn. Vậy thì, Obsidian sẽ giúp bạn rèn luyện khả năng siêu động lực bằng cách nào?
Ghi chép hằng ngày với Obsidian
Thói quen ghi chép hằng ngày trong Obsidian không chỉ giúp bạn ghi chú các thông tin cần thiết cho công việc, mà còn giúp bạn hiểu mình hơn thông qua tự phản tư (self-reflection).
Bạn có thể nhận diện những công việc nào cần xử lý sâu, tốn nhiều thời gian và năng lượng, và ngược lại, việc nào cần xử lý nông, có thể làm khi bạn buồn ngủ hoặc trong 5-10 phút ngay trước giờ cơm,…
Cuối cùng, ghi chép giúp bạn nhận diện các mô tuýp làm việc tối ưu, giúp bạn thiết kế môi trường làm việc và môi trường tư duy thúc đẩy bạn hành động phù hợp với mức độ động lực mà bạn có.
Tôi có chia sẻ các bước đơn giản để bắt đầu ghi chép hằng ngày với Obsidian giúp trau dồi khả năng lực meta-motivation ở đây.
Trong phần dưới đây, tôi sẽ mô tả một tính năng cốt lõi của Obsidian khiến cho mọi điều bạn ghi ở Obsidian có thể là một điểm dữ liệu có nghĩa giúp bạn trả lời những câu hỏi “đáng sợ” kiểu như:
Mục đích sống của tôi là gì?
Obsidian như một bộ não thứ hai của bạn
Trong Obsidian, mỗi ghi chép không bao giờ (và không nên) nằm riêng lẻ.
Mỗi ghi chép chỉ phát huy sức mạnh nếu nó được liên kết với ít nhất một ghi chép khác qua các đường dẫn hai chiều: chiều ra (outgoing links) và chiều vào (back links).
Ghi chép A nhắc đến ghi chép B bằng cách dẫn link đến B. Đây là outgoing link. Cái này không khác mấy với hyperlink mà bạn thấy hằng ngày khi lướt web. Mỗi khi bạn thấy một cái link, thì bạn biết là khi bấm vào bạn sẽ được dẫn đi tới một cái URL khác và xem một nội dung gì đó liên quan tới nội dung ban đầu.
Khác với outgoing link, back link là đường dẫn tới ghi chép có nhắc đến ghi chép mà bạn đang mở.
Ví dụ: Ghi chép C có nhắc đến ghi chép A (nhưng A không nhắc C). Vậy C là back link của A. A có thể tồn tại hoặc chưa tồn tại vào lúc bạn nhắc đến nó ở note C. Nhưng ngay từ lúc bạn nhắc đến nó lần đầu, tên của A sẽ bắt đầu xuất hiện trên ô tìm kiếm trong Obsidian. Nếu bạn tiếp tục viết về A, A sẽ được nhắc tới nhiều hơn. Obsidian sẽ âm thầm thu thập kiến thức về A cho bạn.
Cách liên kết ghi chép này cho phép bạn di chuyển giữa các ghi chép một cách mượt mà. Các ý tưởng đã được backlink trong quá khứ và tích tụ về lượng theo thời gian, cũng sẽ tích tụ về chất vào một thời điểm thích hợp trong tương lai. Lúc đó, khi bạn bắt đầu ngồi xuống làm việc với A, bạn sẽ ngạc nhiên nhận ra mình đã có rất nhiều ý tưởng sẵn sàng để bạn bắt tay vào làm việc với nó. Ngay cả khi bạn quên không backlink (nghĩa là bạn không gõ tên của ghi chép A với format [[A]], mà chỉ gõ từ khoá A), thì Obsidian cũng có một cách rất khéo léo để nhắc bạn qua tính năng “unlinked mention”.
Nhờ hệ thống đường dẫn hai chiều này mà bạn dần hình thành một mạng lưới các sơ đồ tư duy cho những điều quan trọng xoay quanh cuộc sống hằng ngày của bạn. Đây chính là dữ liệu quý giá giúp bạn rèn luyện khả năng meta-motivation.
Một số cách ứng dụng Obsidian
Trong công việc
Khi đọc một bài báo khoa học, tôi thường ghi chú rất nhiều bên lề.
Tuy nhiên, cách ghi này có một nhược điểm. Bởi những ghi chép về các khái niệm hoặc ý tưởng quan trọng thường nằm ẩn trong ghi chép bên lề của tài liệu.
Ví dụ, khi đọc một bài báo, tôi tìm thấy một phát biểu thú vị về “intrinsic motivation”. Nhưng mọi ghi chép của tôi đều nằm ở bên lề của bài báo (hình dưới). Tức là, lần sau, để tìm lại ghi chú này, tôi phải nhớ được rằng tôi đã từng ghi chú một ý tưởng đó ở trong bài báo tên gì hoặc của tác giả nào. Tôi cần sử dụng đúng từ khoá để tìm ra bài báo cần tìm, và rà hết các ghi chú để tìm ra cái mà tôi cần. Điều này không chỉ mất thời gian mà còn khiến cho mạch tư duy của tôi bị gãy.
Hình trên là sơ đồ tư duy về khái niệm “intrinsic motivation” khi sử dụng Obsidian. Sơ đồ tư duy này được tạo thành bởi từng ghi chép nhỏ có liên kết với ghi chép có tên gọi “intrinsic motivation” như hình dưới. Obsidian đã tự động lưu chúng lại cho tôi thông qua các đường dẫn hai chiều mà tôi tạo trong quá trình đọc.
Trong việc lên kế hoạch cá nhân
Một khó khăn khi lên kế hoạch cuộc đời là chúng ta cần có kiểu tư duy khác nhau cho mỗi cấp độ của bản kế hoạch.
Ví dụ, ở cấp độ cao nhất, chúng ta hỏi “Mục đích cuộc đời mình là gì?” Ở cấp độ thấp nhất, chúng ta hỏi “Ngay lúc này, mình cần làm gì?” Nếu bạn kết nối được hai cấp độ này trong các quyết định hằng ngày, thì bạn sẽ càng hài lòng hơn với các quyết định đó. Một trong những lợi ích lớn nhất mà tôi có được từ Obsidian chính là khả năng nhìn cuộc đời mình một cách linh hoạt như vậy.
Trong hình dưới đây, tôi có một sơ đồ tư duy trong Obsidian về bản thiết kế cuộc đời của mình. Mỗi nút trong sơ đồ này là một ghi chép. Mỗi ghi chép này sẽ liên quan chặt chẽ với nhau và có nhiệm vụ tham vấn cho tôi khi cần. Di chuyển giữa các ghi chép này giúp tôi thay đổi góc nhìn dễ dàng cũng như xoay một chiếc kính vạn hoa.
Lời kết
Sự thật là Obsidian không phải viên thuốc giải thần kì cho mọi vấn đề về quản trị bản thân và công việc của mỗi người. Tuy nhiên, nếu bạn biết cách tận dụng điểm mạnh của Obsidian và ráp nó vào với nhu cầu của mình, thì xác suất thành công của bạn sẽ cao hơn. Bài viết này giới thiệu các đặc điểm cốt lõi khiến Obsidian trở nên khác biệt với các ứng dụng ghi chép khác trên thị trường. Nó cũng giải thích vì sao ghi chép hằng ngày trong Obsidian giúp bạn làm việc hiệu quả và ít stress hơn bằng cách nâng cao khả năng nhận biết và điều phối động lực của bản thân.
🫶 Cảm ơn vì bạn đã ở đây. Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích, đừng ngại chia sẻ nó tới bạn bè hoặc người quen nha. 🙂
💡 Bạn nghĩ gì về bài viết tuần này? Nếu bạn có đề xuất gì về chủ đề cho bài viết tiếp theo, hãy để lại lời nhắn bằng cách comment ngay bên dưới. Nếu ngại, bạn có thể gửi tin nhắn hoặc reply trực tiếp cho Tiên qua email này ha! 💌
Chị Tiên ơi,
Là một độc giả mới, em biết ơn về những bài viết chân thành, trực quan và hữu ích của chị. Đọc bài này, em hiểu hơn cách ghi chú và lý thuyết tâm lý. Đọc lại từng từ, từng câu, em học thêm cách diễn giải của chị trong việc đặt vấn đề, chọn khung, diễn đạt, kết nối, tâm tình cùng độc giả. Em cảm kích chị vì sự tận tụy trong việc học và viết. Em sẽ dành thời gian đọc những bài viết khác và mong ngóng bài tiếp theo. Em cảm thấy được động viên, tiếp lửa trong hành trình khám phá tri thức, từ chị.
Chúc chị và những người thương,
mỗi ngày luôn sáng tỏa.
Trân ái, Hoàng Long
Cảm ơn bạn, quá hay. Giờ mới biết tới Obsidian và dùng.