Mô Hình Ba Vòng Tròn Đồng Tâm Của Phát Triển Bản Thân
Câu Chuyện Đằng Sau Thiết Kế Cuộc Đời Đáng Sống (Phần 2)
Trong bài trước, tôi đã kể với bạn câu chuyện thiết kế cuộc đời của mình. Chuyện bắt đầu từ câu hỏi của bài tập làm văn năm lớp năm: “Em muốn làm gì trong đời?” và dừng lại ở chỗ tôi quyết định nghỉ việc ở trường đại học để xây dựng một chương trình học tập dành cho người lớn. Trong bài này, tôi sẽ chia sẻ với bạn về mô hình phát triển bản thân tại Đông Labs và vì sao nó có thể giúp ích cho bạn.
Hãy tưởng tượng bạn có một hệ thống giúp việc hoàn hảo.
Hệ thống đó giống như một trợ lý cá nhân đắc lực, giúp bạn ra các quyết định từ nhỏ tới lớn một cách yên tâm và không day dứt. Ví dụ:
Bạn cần ưu tiên vào điều gì ngày hôm nay?
Bạn sẽ chi tiêu như thế nào trong tuần sau?
Bạn sẽ dành thời gian cho ai nhiều hơn trong tháng tới?
Bạn cần tập trung vào điều gì trong một năm tiếp theo?
Bạn muốn mình ở đâu trong hai mươi năm nữa?
Hệ thống này vừa đủ đơn giản để bạn dễ dàng sử dụng hằng ngày, lưu trữ, xem lại, và tham vấn khi cần ra quyết định. Giả sử bạn là người phi công lái chiếc máy bay cuộc đời bạn, bạn cần có khả năng nhìn được ở góc rộng ở độ cao 10 ngàn mét từ bầu trời vừa có thể nhìn ở tầm thấp từ đường băng ra đến chỗ cất cánh.
Nói cách khác, hệ thống đó phải giúp bạn biết mình cần làm gì, thực sự làm điều mình cần, và biết rằng mình cần làm điều đó vào lúc nào.
Thay vì cảm thấy mơ hồ, không chắc chắn, bạn sẽ tự tin hơn về những quyết định của mình trong các khía cạnh như công việc, tình cảm, sức khoẻ, và các mối quan tâm cá nhân.
Tôi gọi một hệ thống giúp việc như vậy là mô hình phát triển bản thân gồm có ba thành phần: thiết kế cuộc sống, thiết kế thói quen, và thiết kế hệ thống ghi chép cá nhân.
Đây là một mô hình đơn giản, toàn diện, khoa học, và thực tế giúp bạn lên kế hoạch, rà soát và sắp xếp lại bất kỳ khía cạnh quan trọng nào trong cuộc sống của bạn từ công việc đến sức khoẻ và các mối bận tâm cá nhân.
Mô hình này dựa vào một quan sát đơn giản rằng chỉ có ba cách để phát triển bản thân và thiết kế cuộc đời đáng sống:
Biết bạn là ai và điều gì quan trọng với bạn
Biết bạn quan tâm và cam kết với điều gì
Biết bạn cần làm gì ngay lúc này
Ba thành phần của mô hình phát triển bản thân
Vòng tròn bên ngoài: Thiết kế thói quen
Vòng tròn bên ngoài gồm các nguyên lý, phương pháp, và công cụ giúp bạn thiết kế và duy trì bộ thói quen cốt lõi và phù hợp với cá nhân bạn, giúp bạn tăng nội lực phát triển.
Thay đổi thói quen là một môn khoa học và nghệ thuật. Hơn 70% những gì chúng ta nghĩ và làm mỗi ngày là do thói quen, từ những điều đơn giản nhất như đánh răng, đội mũ bảo hiểm, cho đến những điều phức tạp hơn như cách chúng ta nghĩ về tiền, hoặc cách chúng đối thoại với bản thân.
Vấn đề là chúng ta thường hiếm nhìn những thứ mình làm và nghĩ hằng ngày dưới lăng kính của thói quen. Chúng ta nghĩ đó là tính cách hoặc hoàn cảnh bắt buộc chúng ta phải thế và rằng chúng ta không có quyền chọn lựa. Tuy nhiên, nếu có thể nhìn những điều bạn làm từ góc độ của thói quen, bạn sẽ hài lòng nhận ra rằng bạn có nhiều không gian để phát triển và sống cuộc đời bạn muốn hơn bạn nghĩ.
Một số thói quen cốt lõi của phát triển bản thân gồm có:
Thói quen quản lý cảm xúc
Thói quen suy nghĩ rành mạch
Thói quen ghi chép hằng ngày
Thói quen làm cha mẹ tỉnh thức
Thói quen giao tiếp dựa vào nhu cầu
Khi ở trong vòng tròn này, bạn sẽ huy động:
Về nguyên lý: Óc phân tích, tư duy hướng về kết quả
Về phương pháp: Cách quản trị dự án/hành động cá nhân
Về công cụ: Mẫu theo dõi thói quen, lập mục tiêu tuần
Vòng tròn bên trong: Thiết kế cuộc sống
Vòng tròn bên trong bao gồm các nguyên lý, phương pháp, và công cụ giúp bạn lên kế hoạch và sống một cuộc đời như ý mà trong đó các khía cạnh quan trọng như sự nghiệp, gia đình, và giá trị con người bạn hài hoà với nhau và hướng tới hạnh phúc bền vững. Cấp độ này giúp bạn trả lời các câu hỏi như:
Giá trị sống của bạn là gì?
Công việc/tình yêu/sức khỏe đối với bạn có ý nghĩa gì?
Năm 80 tuổi nhìn lại, bạn sẽ hối tiếc vì bạn đã không làm gì?
Bắt đầu một thói quen mới chắc chắn không dễ. Nhưng để duy trì thói quen đó đến khi nó trở thành một phần con người mình mới thực sự là thử thách lớn nhất mà bạn phải đối diện.
Hầu hết mọi người gặp khó khăn khi tiếp tục những thói quen tốt đã duy trì được vài tháng hoặc có khi là vài năm. Sau một thời gian, chúng ta thấy mình quay trở lại với nếp sống không lành mạnh trước đó. Bạn tập thể dục để giữ gìn sức khoẻ. Nhưng rồi bạn được thăng chức, khối lượng công việc và trọng trách đều tăng. Lại nữa, gia đình bạn có thêm người. Bạn không còn thời gian cho thể dục. Bạn nghĩ: “Nếu thói quen mới rốt cuộc cũng chỉ là người đến chơi qua đường, vậy thì cần gì cố gắng thay đổi cho phí hoài công sức, khi rồi thì chúng ta sẽ lại “ngựa quen đường cũ"?”
Đây là lý do vì sao chúng ta không chỉ cần học cách bắt đầu những thói quen tốt, mà chúng ta còn cần biết cách để nhìn thấy ý nghĩa của từng thói quen đó trong tổng thể bức tranh cuộc đời mà chúng ta muốn sống.
Khi ở trong vòng tròn này, bạn sẽ huy động:
Về mindset: óc sáng tạo, tư duy khám phá, nhìn góc rộng
Về phương pháp: cách quản trị mục tiêu cá nhân và tạo thói quen xem lại và tổng kết định kỳ
Về công cụ: Mẫu nhật ký hạnh phúc, nhật ký ra quyết định,...
Vòng tròn ở giữa: Thiết kế hệ thống quản trị kiến thức cá nhân
Vòng tròn ở giữa gồm các nguyên lý, phương pháp, và công cụ giúp bạn quản trị kiến thức mà bạn cả đời tích luỹ sao cho bạn có thể sử dụng chúng để tạo ra lợi thế cạnh tranh trên thị trường lao động trong bất kỳ lĩnh vực nào mà bạn chọn.
Nói một cách đơn giản, bạn cần ghi chép. Người vận động viên chạy điền kinh luôn ghi chép lịch trình tập luyện hằng ngày của anh. Người thuyền trưởng đi biển cũng ghi lại hải trình của ông và những vùng biển mà ông đi qua, vậy thì tại sao bạn lại không ghi lại hành trình sống của mình?
Ghi chép cuộc đời của bạn nghĩa là ghi các cảm xúc, suy nghĩ, hành động, và những kiến thức mà bạn dày công tích lũy. Bạn ghi chép mỗi ngày về những điều bạn học, những người bạn gặp, những điều khiến bạn ngạc nhiên,…. Sau đó, bạn sắp xếp và xem lại những gì đã ghi để rà soát và thiết kế những ngày còn lại trong cuộc đời mà bạn muốn sống. Cuối cùng, bạn hành động dựa trên những hiểu biết của bạn về chính mình, dựa vào dữ liệu do chính bạn góp nhặt từ các ghi chép mỗi ngày.
Ghi chép giúp bạn tồn tại và phát triển trong một thế giới mà có quá nhiều thông tin từ bên ngoài sẵn sàng nói cho bạn biết bạn phải “là ai" thay vì chỉ cho bạn biết thế nào để “là mình".
Khi ở trong vòng tròn này, bạn sẽ huy động:
Về nguyên lý: Óc hiếu kỳ, óc tự nhận thức
Về phương pháp: Quản trị mục tiêu cá nhân & các mối quan tâm dài hạn
Về công cụ: Ghi chép tự do hằng ngày, ghi chép học tập, sơ đồ tư duy,...
Sức mạnh của mô hình ba vòng tròn đồng tâm của phát triển bản thân
Hầu hết chúng ta không học cách để hiểu bản thân ở trường.
Chúng ta học các môn tự nhiên, xã hội, và ngoại ngữ, chẳng hạn như Hoá Học, Vật Lý, Đại Số, Lịch Sử, hoặc Kinh Tế. Nếu là sinh viên chuyên ngành tâm lý, bạn được học cách để hiểu con người, học cách dự báo, và can thiệp vào những hành vi đó để giúp khách hàng cải thiện chất lượng cuộc sống của họ. Nếu nhìn vào ổ đĩa máy tính của một sinh viên tâm lý bất kỳ, bạn có thể sẽ bắt gặp các thư mục, giáo trình, và ghi chép với các tên chuyên ngành như Tâm Bệnh Học, Tâm Lý Học Nhận Thức, Tâm Lý Học Hành Vi, và Khoa Học Thần Kinh.
Tuy nhiên, chúng ta không nhận ra rằng những môn học kiểu này không tự nhiên chuyển thành kiến thức giúp chúng ta hiểu bản thân tốt hơn. Chúng ta tiếp tục cố gắng tự giải thích chính mình và thế giới qua các khung sườn lý thuyết của các môn học có phạm vi ứng dụng quá rộng như Tâm Lý Học Đại Cương, Quản Trị Kinh Doanh, hay Kinh Tế Vi Mô.
Vô hình chung, chúng ta học quá nhiều về thế giới nhưng lại không hiểu bản thân mình. Nếu bạn không ngừng dấn thân soi chiếu và hành động, thì không có khóa học tâm lý, workshop về phát triển bản thân, khoá thiền, hay cuốn sách self-help, bài báo khoa học nào có thể giúp bạn hiểu bản thân hơn.
Hiểu mình để làm gì?
Hiểu mình để được là mình. “Là mình” là khi bạn có thể theo đuổi những mục tiêu phát triển bản thân và xây dựng cuộc đời đáng sống của riêng mình. Để làm được như vậy, chúng ta cần có khả năng kết nối giữa những gì chúng ta làm với những điều ý nghĩa và quan trọng với mình.
Dữ liệu ghi chép về ba vòng tròn đồng tâm của phát triển bản thân là cách bạn có thể làm được những điều này vì hai lý do.
#1. Kết nối những điều quan trọng với bạn, những cam kết lâu dài, và những gì bạn làm hằng ngày
Trong một năm kể từ ngày tôi bắt đầu coach cho các khách hàng về thiết kế cuộc đời, tôi có cơ hội biết thêm về những ngành nghề khác nhau và những thách thức của mỗi ngành. Các khách hàng của tôi là những người có bề dày kinh nghiệm trong cả công việc lẫn vốn sống. Tôi học được nhiều từ họ và mỗi ngày tôi thêm yêu công việc của một người coach, mặc dù tôi vẫn luôn nghĩ là mình thích viết hơn.
Tôi còn nhớ trong một buổi làm việc đầu tiên với một chị khách hàng là một quản lý dày dạn kinh nghiệm trong ngành quản lý nhà hàng. Tôi hỏi chị “Vấn đề của chị làm gì?” (một câu hỏi đơn giản mà tôi thường dùng để bắt đầu câu chuyện)
Chị trả lời: “Chị không biết mình muốn làm gì, nếu được chọn lại nghề.”
Trên thực tế, chị có nhiều dự án, công việc, và sở thích mà chị tích cực theo đuổi. Chị là một trong những người chăm chỉ và tháo vát nhất mà tôi từng biết. Câu trả lời của chị ở trên vì vậy mà nghe có vẻ éo le so với thực tế. Nhưng điều đó không phải là khó hiểu. Bởi vì, trong cuộc sống bận rộn hằng ngày, bạn ít có thời gian xâu chuỗi lại mọi thứ để hiểu mình. Khi không hiểu mình, bạn khó có thể yên tâm với những quyết định của bạn trong công việc và cuộc sống. Khi không hiểu mình, bạn không biết liệu bạn có đang “là mình" hay không.
Mô hình ba vòng tròn đồng tâm giúp bạn nhìn thấy mối liên hệ giữa những điều bạn làm (vòng tròn ngoài cùng) với những điều có ý nghĩa riêng với bạn (vòng tròn bên trong) thông qua một bộ đệm gồm những ghi chép có hệ thống và có phương pháp về những điều bạn chọn cam kết lâu dài (vòng tròn ở giữa).
Những kiến thức hàn lâm mà bạn học ở trường sẽ là một phần của những điều bạn chọn cam kết lâu dài (vòng tròn ở giữa). Thay vì nó là tất cả những gì bạn biết, thì kiến thức ấy trở thành công cụ và điểm tựa để từ đó bạn chọn giữ lại cái gì và buông bỏ cái gì.
Ví dụ: Thay vì thư mục có tên “Quản Trị Kinh Doanh 101", bạn sẽ có một thư mục với các ghi chép của bạn như:
10 bài học từ kinh nghiệm quản lý nhà hàng món Việt dạng chuỗi ở Đông Nam Á
Một nguyên lý thiết kế menu món Việt giúp bạn linh hoạt chuyển đổi giữa phong cách luxury và phong cách bình dân.
Các ghi chép này có giá trị không chỉ đối với bạn mà còn với các khách hàng và đối tác mà bạn phục vụ. Thứ nhất, ghi chép giúp bạn kết nối kiến thức và kinh nghiệm trong quá khứ với những dự án và lĩnh vực cam kết của bạn trong hiện tại và tương lai.
Thứ hai, các ghi chép của bạn là tri thức tự thân do chính bạn tích lũy khi giải quyết các vấn đề thực tế trong công việc và cuộc sống. Nó là tài sản trí tuệ được đóng gói dưới dạng hữu hình và có thể được tái sử dụng và tạo ra giá trị tăng thêm sau mỗi lần bạn làm việc với ghi chép đó cho các dự án trong tương lai.
#2.Viết mọi thứ xuống để nhìn chúng rõ hơn
Vì sao bạn tập thói quen này hoặc khởi động dự án kia?
Nếu bạn đặt câu hỏi này với tần suất hợp lý, bạn sẽ có khả năng cao có thể duy trì thói quen hoặc có những hành động hiệu quả để đạt kết quả kỳ vọng của dự án.
Sau hơn ba tháng làm việc cùng nhau, tôi hỏi chị khách hàng kể trên: “Điều gì đã thay đổi ở chị?”
Chị trả lời: “Đó là viết mọi thứ xuống.”
Thật vậy, viết mọi thứ xuống một cách có hệ thống, có phương pháp đã giúp chị ấy xâu chuỗi được những điều ý nghĩa với chị và những điều chị làm hàng ngày. Khi nhìn thấy sợi dây đó, chị cảm thấy hài lòng và yên tâm với những quyết định mỗi ngày cũng như những con đường nào mà chị có thể đi tiếp. Ghi chép có hệ thống cho chị nhiều dữ liệu mà chị dễ tìm kiếm lại khi có những mục tiêu, dự án mới và cần vạch ra các bước đi cụ thể tiếp theo.
Ghi chép cũng giúp chị có thêm nhiều ý tưởng mới vì mỗi khi viết xuống một ý tưởng, thì não bộ lại có chỗ trống để tiếp tục nghĩ ra thêm nhiều ý tưởng khác. Càng có nhiều ý tưởng, bạn càng tăng xác suất phát hiện ra các ý tưởng tốt hơn để hành động.
Khi nhìn thấy mối dây liên kết chặt chẽ trong cách mà chúng ta nghĩ và làm, chúng ta học được cách để sử dụng trực giác một cách bén nhạy. Trực giác này không phải là đoán mò, mà là dựa vào bằng chứng từ những ghi chép đều đặn của chúng ta về quá trình hình thành những kế hoạch hành động hằng ngày.
Nói cách khác, thiết kế hệ thống quản trị kiến thức cá nhân (vòng tròn ở giữa) giúp bạn nhìn rõ ràng hơn những gì đang diễn ra bên trong bạn (những ước muốn và tầm nhìn cho tương lai, vòng tròn bên trong) và những gì bạn làm hằng ngày (vòng tròn bên ngoài).
Lời kết
Nói tóm lại, mô hình phát triển bản thân với ba vòng tròn đồng tâm phát biểu đơn giản như sau:
Bạn làm việc chăm chỉ và ghi chép lại những gì bạn làm mỗi ngày. Thỉnh thoảng, bạn ngồi xuống xem lại những ghi chép ấy để rà soát, điều chỉnh và thiết kế những ngày sắp tới sao cho nó hướng tới cuộc đời mà bạn muốn sống.
Trong tháng sáu này, tôi mở một khoá học nhỏ để chia sẻ với bạn về phương pháp ghi chép để phát triển bản thân và thiết kế cuộc đời đáng sống. Nếu bạn hứng thú với chủ đề này và muốn thiết kế ba vòng tròn phát triển của chính mình, bạn có thể đăng ký tham gia khóa học “Ghi Chép Để Thiết Kế Cuộc Sống" khai giảng vào ngày 25/6 tới đây. Bạn cũng đừng ngại chia sẻ nó với bạn bè hay người thân nếu bạn nghĩ là phù hợp nha!
Cảm ơn vì bạn đã ở đây. Bạn có thể đọc thêm các bài viết có liên quan bên dưới:
