Tóm Tắt Sách: Thiết kế Cuộc Đời Bạn

Mỗi người trong chúng ta đều muốn có được cảm giác hạnh phúc trong công việc mình làm mỗi ngày. Công việc đó không chỉ cho chúng ta thu nhập đủ cho các nhu cầu thiết yếu về mặt vật chất và tinh thần, mà còn cho phép ta bộc lộ và phát triển được các sở trường, sở thích, và cho ta cơ hội đóng góp một phần cho đời. 

Tuy nhiên, không phải ai cũng cảm thấy hài lòng hoàn toàn với công việc mình đang làm. Để có một công việc ý nghĩa và xây dựng một cuộc đời đáng sống, chúng ta cần phải có những thay đổi trong cách tư duy và hành động kể từ bây giờ. Bài viết này áp dụng cho tất cả mọi người – từ một học sinh cấp ba trước ngưỡng cửa đại học hay một người đã có một vị trí công việc tốt. Bất kỳ ai muốn cảm thấy hạnh phúc hơn trong công việc của mình cũng có thể có được lợi ích từ những ý tưởng nêu ra trong bài viết này. 

Một trong những cách tư duy cực kỳ hữu ích trong việc hình dung về một cuộc đời đáng sống được truyền cảm hứng từ nguyên tắc của tư duy thiết kế – design thinking. Tư duy thiết kế giúp chúng ta xây dựng một cuộc đời sung mãn – đó là “một cuộc đời không ngừng sáng tạo, giàu năng lượng, năng động, thú vị và luôn ẩn chứa những điều bất ngờ lớn lao” (trích Designing Your Life). 

Gần đây tôi có đọc và suy ngẫm nhiều về thiết kế một cuộc đời đáng sống trong quyển sách có tên gọi là “Designing Your Life“ của Bill Burnett và Dave Evans. Trong bài viết này, tôi sẽ tóm tắt những nguyên tắc và cách thực hành mà tôi tin là quan trọng và hữu ích, nhất là đối với những bạn trẻ mới và sắp tốt nghiệp cũng như là những ai quan tâm đến việc xây dựng một cuộc đời lý tưởng. Lý tưởng với nghĩa là theo đúng sở nguyện thiết thực của mình chứ không phải là ‘chỉ có ở trên mây’.  

Giới thiệu 

Bill là giám đốc của Học Viện Thiết Kế Hasso Plattner thuộc Đại Học Stanford (gọi tắt là dschool) và Dave là giáo sư Đại Học UC Berkeley. Họ cùng nhau phát triển chương trình Designing Your Life tại dschool và nó dần trở thành một trong các môn tự chọn được yêu thích nhất bởi các sinh viên đại học Stanford. Sau này, hai tác giả nhận thấy rất nhiều người khác không còn là sinh viên nhưng muốn tham gia môn học, họ đã mở rộng khoá học ra bên ngoài trường đại học và viết cuốn sách cùng tên để nhiều người hơn nữa có thể tiếp cận chương trình. Ý tưởng căn bản của chương trình và của cuốn sách là giúp cho người đọc vận dụng tư duy thiết kế để trả lời những câu hỏi hóc búa của cuộc đời như: Tôi muốn làm gì với đời mình? Làm sao để cân bằng gia đình và công việc? Làm sao để mỗi ngày đi làm là một niềm vui?  

Tại sao cần thiết kế cuộc đời? 

Ở Mỹ, hai phần ba người đi làm không hài lòng với công việc mà mình đang làm. Thậm chí có 15% người thật sự ghét công việc của họ. Bạn sẽ nghĩ rằng, hạnh phúc hay vui trong công việc thì có hề hấn gì nếu họ thành công. Xã hội cần họ thành công, xã hội cần họ giỏi và làm được việc. Có ai quan tâm bạn hạnh phúc hay không ngoài chính bạn và những người thân thiết với bạn? Quả thật, nhiều người quá thông minh và giỏi giang, họ thành công trong công việc của mình dù có thích nó hay không. Hoặc nếu bạn may mắn, bạn sẽ phát hiện các vấn đề sớm, và rồi bạn đi tìm con đường đúng cho mình. Bản thân tác giả (Bill) là người may mắn thành công trong công việc mà mình chọn ngay từ đầu nhưng còn tác giả thứ hai (Dave) thì lận đận hơn vì mãi về sau ông mới dò trúng đường. Có những khách hàng tìm đến với Bill và Dave khi đã ở trên đỉnh cao sự nghiệp hoặc khi đã quá ngũ tuần. Họ cảm thấy trống rỗng. Một trong số họ bộc bạch rằng:  

“Bạn sẽ làm gì nếu bạn dường như có mọi thứ nhưng đồng thời lại chẳng có gì cả?” 

Tệ hại hơn, nếu công việc khiến chúng ta căng thẳng và lo âu nhiều hơn là niềm vui, chúng ta sẽ làm gì? Chúng ta dùng thời gian ít ỏi còn lại để cố gắng hưởng thụ cuộc sống nhiều hơn. Vậy mà chúng ta vẫn luôn có cảm giác bị cuộc đời tước đoạt hơn là bù đắp cho sức lực mà ta bỏ ra. Chúng ta quên cách chăm sóc chính mình, chúng ta khoả lấp sự trống rỗng bởi những niềm vui chốc lát để rồi lại bắt đầu một ngày mới tương tự. Giống như lời bài hát của Đen: 

“Và đừng để đời chỉ là những chuỗi ngày được chấm công

Miệng cười như nắng hạ, nhưng trong lòng thì chớm đông” 

Cách chúng ta tìm việc rất quan trọng. Một cách tìm việc phổ biến là sử dụng các website việc làm trực tuyến. Tuy nhiên, theo thống kê ở Mỹ, các thông báo tuyển dụng trực tuyến thực chất chỉ chiếm 20% tổng số công việc hiện có. Có bốn trên năm đầu việc mở ra không hề xuất hiện bằng phương thức tuyển dụng truyền thống. Hơn nữa, các thông báo tuyển dụng thường mô tả một cách mơ hồ, chung chung, thường bị lý tưởng hoá hoặc đóng khung theo lối mòn cũ, và nhiều khi không đúng bản chất của công việc. Và vì bạn không có cách gì biết rõ về công việc khi ứng tuyển, bạn sẽ phải làm ra vẻ hứng thú để có thể hoàn tất quá trình tuyển dụng. Nếu bạn may mắn, công việc có thể hợp với bạn và bạn vẫn vui vẻ được ít lâu. Nếu bạn giỏi giang, bạn hợp với mọi công việc và bạn cũng vui vẻ được ít lâu. Nhưng trong nhiều trường hợp khác, bạn sẽ hoặc là phải nói dối lòng hoặc là bạn không ứng tuyển ngay từ đầu. Mà đâu có ai thích sống dối lòng, hay ngôn ngữ mới gọi là ‘giả trân’ vậy. 

Nhưng kiểu gì thì chúng ta cũng phải chọn cho mình một công việc, phải không? Đúng vậy. Vậy phải chọn làm sao? Bí mật của việc thiết kế một cuộc đời đáng sống không phải là ra quyết định đúng mà là học cách chọn khéo. Tại sao như vậy? Bạn có bao giờ nghe nói đến hiệu ứng Pizza-Chinese chưa? Bạn hãy tưởng tượng cuộc hội thoại sau: 

Người A: Mình đi ăn trưa nhé? 

Người B: OK, đi ăn nào! 

Người A: Em muốn ăn ở đâu, Pizza hay món Tàu?

Người B: Em thế nào cũng được, anh chọn đi! 

Người A: Thế ăn món Tàu nhá? 

Người B: Ơ,… em không ăn món Tàu đâu.

Hiệu ứng Pizza-Chinese nghĩa là bạn không biết bạn có một lựa chọn cho tới khi có ai đó quyết định dùm bạn và bạn không thích quyết định đó. Áp dụng vào trong tìm việc thì điều này nghĩa là: nếu bạn không biết cách tự chọn công việc mình muốn, thì sẽ luôn có ai đó sẵn sàng chọn dùm bạn. Khi bạn biết mình không thích, có lẽ đã quá muộn để thay đổi. Bạn đã đầu tư rất nhiều công sức rồi. Tuy nhiên, cái khó là, đa phần mọi người không biết mình thực sự đam mê điều gì. 80% người Mỹ mọi độ tuổi không biết họ đam mê cái gì. Một tỉ lệ cao tương đương sinh viên Mỹ không biết họ đam mê cái gì. 

Vậy chúng ta phải làm sao để tìm một công việc tốt và xây dựng một cuộc đời lý tưởng? Bài viết này sẽ thảo luận các nguyên tắc và các bước để thiết kế một sự nghiệp “chất lừ” – công việc kết hợp giá trị cốt lõi con người bạn, thu nhập bền vững, và có ảnh hưởng tích cực lên thế giới xung quanh bạn – dựa vào tư duy thiết kế. 

Tư duy thiết kế thì có liên quan gì tới tìm việc? 

Trước hết, tìm việc mà tôi nói đến ở đây mang nghĩa rộng: đó là xây dựng một sự nghiệp và một cuộc đời đáng sống, trong đó công việc là một cột trụ quan trọng, chiếm ít nhất là ⅓ thời gian cuộc đời bạn từ độ 20-22 tuổi trở đi. Như vậy từ ‘tìm việc’ trong bài này đồng nghĩa với ‘xây dựng sự nghiệp mà mình ao ước’, hay ‘xây dựng một cuộc đời đáng sống’. Một cuộc đời mà mỗi ngày thức dậy và đi làm là một niềm vui và dẫu có gian lao ta vẫn hăng hái tiến về phía trước. 

“Dù (đời) chênh vênh như là cầu khỉ

Đời sóng gió mình là tàu thuỷ

Vì một ngày còn sống

Là một ngày đắm say”

• Đen 

Tư duy thiết kế và bản chất cuộc sống có hai điểm tương đồng lớn. Thứ nhất, thay đổi là bất biến. Người làm thiết kế không có một đích đến rõ ràng ngay từ đầu. Thay vào đó, họ định nghĩa vấn đề và xây dựng các mẫu thử để kiểm chứng kết quả và tiến dần đến sản phẩm cuối cùng. Tương tự như vậy, chúng ta không biết chính xác mục tiêu của mình trong năm năm hay mười năm hay mấy chục năm nữa là gì. Chúng ta không có dữ liệu đáng tin cậy về tương lai. Vai trò của mục tiêu là để giúp chúng ta định hướng và điều hướng con đường mình đi. Điều này nghĩa là mục tiêu cũng phải và cũng nên thay đổi cho phù hợp với mỗi chặng đường đi – với những con người mình gặp, những thuận lợi và trở ngại xuất hiện trên con đường ấy. Điều duy nhất chúng ta có dữ liệu tin cậy đó là chúng ta đang ở đâu. Như vậy, thiết kế cuộc sống trước hết chính là khả năng trả lời câu hỏi “Bạn hiện giờ đang ở đâu?”

Thứ hai, sợi chỉ đỏ xuyên suốt nằm ở cảm xúc (và cảm xúc thì cũng biến đổi vô thường). Thẩm mỹ là vấn đề thiết kế quan trọng nhất. Laptop của hãng Dell và của hãng Apple đều giải quyết các vấn đề giống nhau: lưu trữ và làm việc với dữ liệu và thông tin với khối lượng lớn trong một thiết bị nhỏ gọn và lưu động. Tuy nhiên, cảm xúc mang lại bởi chiếc Macbook và Dell rất khác nhau: Macbook là sự tinh tế và mềm mại và Dell là sự vững chãi và đáng tin cậy. Không có một đáp án đúng trong các vấn đề thẩm mỹ. Thẩm mỹ chính là cảm xúc con người – bất kì khi nào có sự xuất hiện của cảm xúc thì đó là khi cần đến tư duy thiết kế. 

Cuộc đời con người vì có cảm xúc mà không biến thành cỗ máy lăm lăm tiến tới đích thành công thôi mà được. Chúng ta có cảm xúc để nhận biết khi nào thì các mục tiêu lý trí có đang hài hoà với con người của ta không. Sống thật với chính mình không có nghĩa là mọi thứ phải hoàn hảo vào mọi lúc mọi nơi. Nó chỉ có nghĩa là chúng ta đang sống thuận theo những điều mình cho là quan trọng (mà tôi gọi là giá trị cốt lõi) và không từ bỏ con người thật của mình trên suốt quãng đường đời mình đi. Mọi người thường nói về việc học và làm việc trái ngành như một điều gì đó sai trái hoặc thất bại. Tuy nhiên, ở Mỹ, chỉ có 27% sinh viên tốt nghiệp đại học làm công việc liên quan đến ngành đào tạo của họ. Và chuyện này cũng bình thường như cân đường hộp sữa thôi mà, sao phải xoắn, bạn nhỉ? Như bạn đã đọc ở trên, thật khó (và cũng phi lý) khi muốn biết chắc chắn địa điểm mình muốn đi tới trong đời. Điều mình thực sự cần biết là mình đang ở đâu và mình có đang đi đúng hướng không, nếu chưa thì vì sao, và mình điều hướng ngay khi có thể. 

Tư duy thiết kế dạy cho ta điều gì? 

Nguyên tắc đầu tiên: Hãy bắt đầu bằng việc xác định đúng vấn đề. 

Mỗi thiết kế đều bắt đầu với một vấn đề. Bạn hãy nhìn xung quanh mình mà xem: chiếc chuột máy tính, cái ghế, cái bàn, cái đèn bàn, cái đèn đọc sách, cái bút chì, v.v… Mỗi vật dụng và tiện nghi mà bạn có đều xuất phát từ một người nào đó một ngày kia họ thấy có một vấn đề cần giải quyết. Tuy nhiên, có nhiều khi chúng ta mất nhiều thời gian giải quyết sai vấn đề. Ví dụ, hãng Starbucks muốn bán cà phê mang đi. Vấn là làm sao để bán được cà phê nhiều. Tuy nhiên, đây là vấn đề quá xưa và tất cả mọi người hầu như đều đã tìm ra giải pháp rồi. Một vấn đề cụ thể hơn có thể đặt ra đó là ‘Làm sao để gia tăng trải nghiệm khách hàng tuyệt vời cho khách mua cà phê mang đi tại cửa hàng Starbucks?’ 

Một kiểu vấn đề sai phổ biến đó là vấn đề bất khả thi. 

Ví dụ, kinh tế thế giới đang đi xuống nên tìm việc thật là khó. Vấn đề của kinh tế thế giới là một vấn đề bất khả thi. Nếu chúng ta giải quyết vấn đề bất khả thi này, chúng ta làm gì đây? Khả năng là chúng ta sẽ buông trôi và quyết định rằng mình sẽ dừng mọi nỗ lực và làm các công việc mà ngoài sự yêu thích và năng lực của bản thân và thực sự tin rằng công việc hoàn hảo không hề có thật hoặc niềm vui trong công việc là cái gì đó xa xỉ, mơ tưởng hão huyền. Chúng ta tin rằng: Công việc về bản chất là vất vả và không có gì vui. 

Một ví dụ khác của vấn đề bất khả thi đó là một câu nói mà tôi rất thường nghe, đó là “Học tâm lý ra nghèo lắm em ơi!” Mới đây thôi một em sinh viên gọi cho tôi, trong câu chuyện kể của em có đoạn nhắc em từng nghe giảng viên của mình nói như thế. Tôi nghĩ rằng giảng viên có ý tốt khi không muốn các em chủ quan mà phải động não và chăm chỉ rèn luyện để có được công việc tốt. Tuy nhiên, câu nói này có thể vô tình gieo vào đầu chúng ta một vấn đề bất khả thi, bởi vì chúng ta không có cách gì nâng lương tối thiểu của một ngành nào đó hoặc khu vực nào đó (v.d. khu vực y tế công, giáo dục công), trừ khi ta là nhà làm… thủ tướng hoặc ít ra là bộ trưởng.  

Kiểu vấn đề khiến ta mất thời gian thứ hai đó là vấn đề chiếc mỏ neo. 

Bạn đã bao giờ đố một đứa trẻ câu đố sau: “Có một người leo núi, họ leo từ sáng, tới trưa, rồi tới tối, cuối cùng, họ cũng tới đỉnh núi. Họ thấy gì?” Đứa trẻ sẽ ngay lập tức bị neo vào chữ ‘gì’ ở cuối câu hỏi, và sẽ nghĩ tới những đáp án là danh từ, ví dụ “ma núi”, “thần núi”,… và đó chính là hiệu ứng mỏ neo. Câu hỏi đúng ra phải là “họ cảm thấy sao?” và đáp án đơn giản là “thấy mệt”. Chúng ta đã tận dụng cả hiệu ứng từ đồng nghĩa (thấy vừa là nhìn thấy, vừa là cảm thấy) và hiệu ứng mỏ neo để chơi chữ trong câu đố này. Vấn đề mỏ neo trong tìm việc cũng vậy, chúng ta tưởng rằng mình phải đi theo một mục tiêu nào đó bởi vì xung quanh ta luôn có những mỏ neo như vậy. Ta thần tượng một ai làm nghề gì đó cool ngầu, và ta tưởng tượng mình cũng sẽ hạnh phúc, sẽ giàu có, sẽ được ngưỡng mộ nếu ta trở thành giống như người ấy. Cả một xã hội từ bản thân đến gia đình, trường học, báo đài sẵn sàng buộc ta vào những cái mỏ neo như thế. Tư duy mỏ neo cho ta dữ liệu để hiểu về bản thân và về cuộc đời, tuy nhiên, ta cần tỉnh táo nhận biết khi nào cần buông neo.  

Nguyên tắc thứ hai trong thiết kế cuộc đời đáng sống chính là tư duy đồng đội. 

Thiết kế đòi hỏi hoạt động theo đội ngũ gồm các thành viên có cá tính và góc nhìn đa dạng. Chính sự va chạm và thấu hiểu lẫn nhau giữa những cái tôi khác biệt này sẽ tạo ra những giải pháp thực sự đột phá. Thấu cảm – khả năng bước vào vùng cảm xúc của người khác và cảm nhận nó chân thật như chính cảm xúc của mình – là năng lực quan trọng trong tư duy thiết kế lấy con người làm trung tâm. Tương tự như vậy, thiết kế cuộc đời mơ ước cũng là một môn thể thao đồng đội. Bởi vì cả bạn và tôi đều đang tìm đường dựa vào chiếc la bàn cuộc đời, không ai trong chúng ta biết đích xác nơi mình sẽ đến. Giống như người thiết kế, họ tạo mẫu thử, họ sai, rồi họ làm lại, và cứ thế tiến tới kết quả cuối cùng. Chúng ta cũng vậy, chúng ta cần tìm ra và xây nên một cộng đồng những người mong muốn kiến tạo nên một cuộc sống mơ ước từ những bước nhỏ. Những bước ấy thật vững chãi và hoà điệu nhịp nhàng với chính mình và với thế giới, giống như một điệu jazz tự do, phóng khoáng mà chân thành. Bạn cũng có thể sống cuộc đời mình như một bản nhạc jazz với phương pháp “thiết kế cuộc đời”. 

07 bước tư duy thiết kế công việc trong mơ  

Nếu bạn vẫn còn đọc cho đến đây, thì có lẽ bạn cũng muốn biết làm thế nào để thiết kế một cuộc đời đáng sống hoặc chí ít là thiết kế cho mình một công việc hoàn hảo. Vậy giờ bạn cần làm gì? Giờ là lúc nói về các hướng dẫn thực tế và hấp dẫn nhất rồi đây. Trong phần này, tôi sẽ mô tả tóm tắt bảy bước thiết kế cuộc đời như mơ (mơ thật, không phải mơ hão).

Các bước này không nhất thiết là đi theo trình tự mà có thể thực hiện xen kẽ nhau. Ví dụ, khi ta đang ở bước ba hoặc bị kẹt ở bước bốn thì ta quay lại làm bước một và đối chiếu với bước hai. Tư duy thiết kế là một quá trình không đi theo đường thẳng mà có tính lặp lại, thử, sai, và cứ thế tiếp tục cho đến khi đạt kết quả mong đợi và tiếp tục cải tiến. 

 Đây là 07 cách áp dụng tư duy thiết kế vào xây dựng sự nghiệp cá nhân bạn: 

1. Biết mình đang ở đâu   

2. La bàn bên trong 

3. Tìm đường 

4. Gỡ rối  

5. Lên ý tưởng      

6. Tạo vật mẫu 

7. Lựa chọn 

Bước 1: Biết mình đang ở đâu   

Trong thiết kế, tư duy ‘người bắt đầu’ rất quan trọng. Người thiết kế bắt đầu bằng việc thấu cảm với các nhu cầu và trải nghiệm hiện tại của người dùng. Anh ta tự hỏi: Người dùng sẽ cần điều gì nhất bây giờ? Làm sao để tạo ra một trải nghiệm phù hợp nhất với nhu cầu của người dùng? 

Chúng ta có thể áp dụng tư duy ‘người bắt đầu’ để luôn tò mò với những ý tưởng và cách đặt vấn đề mới. Bất kỳ khi nào bạn đang tìm việc, thay đổi công việc, hoặc chọn cho mình một công việc lý tưởng, bạn cần phải thực sự tò mò để đón nhận nhiều ý tưởng nhất có thể. 

Một bài tập cho người bắt đầu thiết kế công việc đời mình đó là nhận biết tình hình của bốn  khía cạnh gồm có: sức khỏe, công việc, cá nhân, và tình cảm. Bạn có thể làm theo 2 bước:

1. Viết khoảng 100 chữ nhận định về tình hình của mình ở từng khía cạnh

2. Chấm điểm theo thang từ 1 đến 10 theo cảm nhận của bạn. Điểm càng cao nghĩa là bạn tự đánh giá khía cạnh đó đang hoạt động tốt. 

Bốn khía cạnh trên sẽ cho bạn một hình dung tổng quan về cuộc sống hiện tại. Điều gì đang ổn, điều gì chưa ổn lắm và cái gì cần cải thiện nhất ngay lúc này. Mọi thiết kế của bạn sẽ dựa trên cơ sở tôn trọng những nhu cầu mà bạn cho là quan trọng nhất với mình. Tư duy thiết kế không làm thay đổi cuộc sống của bạn một cách ngoạn mục, nó tìm cách nâng cao chất lượng cuộc sống tính từ thời điểm hiện tại. 

Bước 2: La bàn bên trong 

Người thiết kế đối diện với vấn đề cần giải quyết khác với cách của người kỹ sư. Kỹ sư có bản vẽ chính xác của điều mình chuẩn bị tạo nên. Còn người thiết kế thì ngoài chức năng của sản phẩm, họ còn phải sử dụng bộ tiêu chí trừu tượng hơn, đó có thể là tính thẩm mỹ và cảm xúc của người dùng. 

Trong xã hội hiện đại, tính cá nhân của mỗi người được đề cao hơn trước. Tính cá nhân có thể là tính cách, sở thích, và sở trường của một người. Bản chất công việc cũng đòi hỏi sự sáng tạo và đổi thay liên tục. Vì vậy ta không thể chỉ đi theo lối mòn và những mô tả công việc đã cũ. Ta cần chủ động tạo ra những lối đi sao cho phù hợp nhất với con người cốt lõi của mình. 

Người tìm việc ngày nay có thể học cách để sử dụng cảm xúc và động lực cá nhân để định vị con đường sự nghiệp phù hợp. Bạn cần hai thứ để làm la bàn cho mình – đó là quan điểm công việc và quan điểm sống (hay còn gọi là nhân sinh quan). Quan điểm công việc trả lời câu hỏi: Công việc có ý nghĩa gì với bạn? Bạn làm việc vì điều gì? Tại sao bạn làm việc? Với bạn thế nào là một công việc tốt? Quan điểm sống là quan niệm của bạn về thế giới và cách mà thế giới này vận hành. Ý nghĩa của cuộc sống này là gì? Điều gì khiến cuộc sống của bạn có giá trị và đáng sống? Quan niệm sống cho bạn biết điều gì là quan trọng sau rốt. Nó giúp bạn tạo một bộ lọc để bạn đưa ra các quyết định từ lớn đến nhỏ. Sẽ rất dễ để vô tình sử dụng một cái la bàn của người khác và sống cuộc đời người khác khi mà xung quanh có muôn vàn những tiếng nói cả trong đầu bạn lẫn bên ngoài, sẵn sàng đòi hỏi bạn phải làm gì hoặc trở thành ai đó. 

Cách tốt nhất để tránh điều này là viết xuống thật rõ ràng quan điểm công việc và quan điểm sống của bạn, để bạn tự thiết kế chiếc la bàn độc đáo của riêng mình, phù hợp với các giá trị và tính cách cốt lõi con người bạn. Khi hai quan điểm của bạn cùng chỉ về một hướng – thể hiện sự hài hoà với nhau, bạn tăng cơ hội nhìn rõ ràng cuộc đời mình. 

Bước 3: Tìm đường 

Người thiết kế tìm ý tưởng bằng cách dựa vào khả năng thấu cảm với trải nghiệm của người dùng. Trải nghiệm cảm xúc tích cực chẳng hạn như thiết kế thân thiện, dễ sử dụng, đẹp mắt. Không có một đáp án duy nhất đúng cho các vấn đề của thiết kế. 

Tương tự như vậy, người tìm việc cần một chiếc la bàn để tìm hướng đi – chứ không phải một chiếc bản đồ để tìm địa chỉ nơi đến. Bởi vì chúng ta khó mà biết được đích đến chính xác trong đời. Việc này hầu như vừa không khả thi, lại vừa không tối ưu. Làm sao để có nhiều giải pháp nếu như chúng ta chỉ có một đáp án duy nhất đúng cho đời mình và khư khư giữ chặt lấy cái đáp án đó? 

Một người thiết kế công việc lý tưởng có thể sử dụng hai câu hỏi sau để dò hướng đi cho mình:

1. Niềm vui: Điều gì khiến tôi trở nên vui sướng và tràn đầy năng lượng? 

2. Năng lượng: Điều gì lấy đi và tiêu tốn năng lượng của tôi? 

Tất nhiên không có công việc làm gì mà không tốn năng lượng thể chất, tinh thần hay cảm xúc của ta. Tuy nhiên, điểm mấu chốt ở đây là câu hỏi số một, điều làm cho ta vui thì mức năng lượng bị mất đi được bù đắp ngay lập tức bởi mức năng lượng mà nó nạp vào cho ta. Hẳn bạn đã thấy có những người làm việc vô cùng cật lực mỗi ngày nhưng họ vẫn luôn tươi cười rạng rỡ rồi chứ? Năng lượng từ công việc hầu như giúp họ tái tạo sức mạnh ngay khi họ làm công việc đó rồi. 

Khi bạn biết mỗi ngày, mỗi tuần, năng lượng của bạn đang tiêu tốn vào chuyện gì, chuyện đó có khiến bạn vui không, cảm giác của bạn lúc làm việc đó ra sao,… thì bạn sẽ có thể bắt đầu thiết kế những hoạt động sao cho tối đa cảm giác sung sức, vui sướng đó nhất có thể. 

Bước 4: Gỡ rối 

Người thiết kế quan tâm đến nhu cầu và cảm xúc của người dùng để trở nên sáng tạo. 

Nếu chúng ta muốn thiết kế nên một cuộc đời hoàn hảo, trước hết ta cần khai mở suối nguồn sáng tạo trong lòng mình. Bất cứ lúc nào bạn đang cảm thấy ‘rối’, cảm thấy băn khoăn giữa những lựa chọn, quyết định, thấy mình như đang ở giữa ngã ba đường, bạn hãy tin rằng đó là lúc mình nên tập thể dục cho các bó cơ sáng tạo. Tư duy sáng tạo cần bạn thả lỏng những suy nghĩ logic, lý trí, những kinh nghiệm, kỳ vọng thông thường để mời những suy nghĩ trừu tượng, mơ mộng, những cảm xúc và ước muốn sâu xa nhất. Tư duy sáng tạo cần bạn chuyển sang trạng thái phân kì – divergent mode – của người thiết kế khi anh ta ở giai đoạn đầu của chu kỳ thiết kế. Ở giai đoạn này, anh ta không muốn bỏ sót bất kỳ dữ liệu nào về nhu cầu và ước muốn của người dùng. 

Bạn có thể sử dụng bản đồ tư duy như một công cụ hữu ích để giúp bạn sáng tạo những hoạt động, những điều bạn thích làm, điều gì cho bạn niềm vui và tiếp cho bạn năng lượng. Một ngày hoàn hảo của bạn sẽ trông như thế nào? Bạn làm gì vào buổi sáng? Bạn làm gì và cảm thấy ra sao vào buổi tối? Hãy viết nhanh và đừng để bộ óc logic và lý trí của bạn có thời gian nhảy vào phán xét. Hãy hít một hơi thật sâu, nhắm mắt lại và kết nối với cơ thể và cảm xúc của bạn. 

Từ bản đồ tư duy, bạn hãy chọn ba điều nổi bật nhất và viết ra một bản mô tả công việc hoàn hảo từ đó. Bạn có thể vẽ nhiều hơn một bản đồ tư duy và nhiều hơn một bản mô tả công việc nếu muốn. 

Bước 5: Lên ý tưởng 

Người thiết kế không chọn ngay ý tưởng đầu tiên anh ta có mà phát triển song song các ý tưởng với cùng mức độ ưu tiên. 

Bộ não của chúng ta rất lười biếng, nó muốn ngay lập tức nhào tới giải pháp để loại bỏ vấn đề sớm. Vì vậy, nó sẽ bủa vây ý tưởng đầu tiên với những hoạt chất hoá thần kinh dẫn dụ chúng ta yêu đắm đuối ý tưởng đó. Nhưng thường thì ý tưởng đầu tiên không có gì mới mẻ. Xu hướng này kể cũng không có gì lạ khi suốt mười mấy năm đi học, chúng ta quá sợ sai, sợ bị cô thầy mắng trước lớp, sợ bị trừ điểm, sợ bị bạn chê cười nếu chúng ta có những suy nghĩ cá biệt. 

Thiết kế cuộc đời cũng giống như thiết kế nói chung. Thông thường, chúng ta lên ý tưởng A, thử nghiệm (hoặc làm thật), nếu thất bại, thì lên ý tưởng B và cứ thế (giả định là động lực chúng ta không bị sứt mẻ đi miếng nào trong quá trình này). Tuy nhiên, có một cách làm khác đó là thiết kế cùng một lúc ít nhất ba ý tưởng khác nhau với cùng mức độ nghiêm túc.

Bạn có thể tạo ra ba kế hoạch khác nhau trong năm năm tới của đời bạn, chẳng hạn: 

Cuộc đời 1 – Điều mà trước giờ bạn luôn nghĩ là mình muốn làm. 

Cuộc đời 2 – Điều mà bạn sẽ làm nếu kế hoạch một bất ngờ biến mất 

Cuộc đời 3 – Điều bạn sẽ làm hoặc cuộc đời mà bạn sẽ sống nếu tiền hay danh tiếng không phải là vấn đề 

Đừng để cho mình bị ‘bí lối’. Đừng nghĩ quá mức. Nhưng hãy thực sự làm bài tập này một cách toàn tâm toàn ý. 

“Hỏi rằng cuộc đời nào là đáng sống nhất là một câu hỏi ngớ ngẩn; cũng như hỏi rằng có tay hay có chân thì tốt hơn vậy.” (trích Designing Your Life)  

Bước 6: Tạo vật mẫu 

Sau khi có các ý tưởng, người thiết kế bắt đầu tạo vật mẫu (prototyping). Họ tạo ra các giải pháp khả thi để giải quyết vấn đề và nhu cầu của người dùng đã xác định ở các bước trên. Tạo mẫu thử là một cách để kiểm tra các ý tưởng của bạn với ít rủi ro nhất. Bởi vì mỗi mẫu thử không phải là sản phẩm cuối cùng nên nó không tốn kém thời gian và công sức nhiều. Vì vậy, bạn có quyền thử và sai. Tạo vật mẫu cho phép người thiết kế đặt đặt vấn đề, dỡ bỏ rào cản tư duy cũ, thất bại nhanh và ngã về phía trước. Nếu một ý tưởng không khả thi, bạn muốn nó thất bại sớm trước khi quá muộn. 

Tương tự như vậy với việc thiết kế cuộc đời hoàn hảo. Nếu một lối sống, một công việc, một người bạn đời, v.v… không hợp với ta, ta muốn biết sớm trước khi đã đầu tư quá nhiều công sức. Nếu nghĩ mỗi vật mẫu là một dữ liệu giúp bạn hiểu hơn về chính mình, thì tạo nhiều vật mẫu sẽ cho bạn khả năng hiểu mình chính xác nhất. Chỉ khi bạn hành động, bạn mới có dữ liệu về mình. 

Lưu ý rằng cuộc đời hay công việc hoàn hảo không nhất thiết là mọi việc đều suôn sẻ. Bạn vẫn sẽ phải làm việc chăm chỉ và phấn đấu. Nhưng bạn sẽ làm mọi thứ với đầy năng lượng, với sự bền bỉ và khả năng miễn nhiễm với thất bại. Bởi vì bạn biết, thất bại là một dữ liệu mới mà nhờ đó bạn tiến gần hơn đến phiên bản tốt hơn của bản thiết kế đời mình. 

Một số ý tưởng tạo vật mẫu gồm có: 

• Nói chuyện với một hoặc nhiều người làm trong lĩnh vực mà bạn muốn làm 

• Thực tập ở công ty mà bạn thích 

• Xin làm phụ việc cho người bạn muốn học 

• Tham gia cộng đồng những người trong ngành 

• Tạo ra sản phẩm phiên bản mini. Ví dụ: 

  • Coach: thực hiện một phiên coach cho một người bạn 

  • Giảng dạy: mở một lớp dạy miễn phí cho đồng nghiệp về chủ đề bạn nghiên cứu 

  • Ứng dụng điện thoại (mobile app): thiết kế một app với các tính năng cơ bản nhất và có thể chạy được 

  • Công tác xã hội: tham gia làm tình nguyện viên cho một tổ chức mà bạn thích 

Bước 7: Lựa chọn 

Người thiết kế cuối cùng sẽ đến lúc phải chọn ra một giải pháp cuối cùng giữa các mẫu thử. Đây là lúc chúng ta nói về cách để chọn khéo. 

Khi chúng ta có nhiều lựa chọn và buộc phải chọn, phần con người lý trí của ta có xu hướng tiếc nuối và dằn vặt hoặc trì hoãn hành động. Trì hoãn nói rằng “Không biết mình thích làm gì, vậy tốt nhất là cứ ngồi suy nghĩ thêm đã…” Tiếc nuối nói rằng “Biết đâu lựa chọn kia sẽ tốt hơn?” Nhất là, thường khi chúng ta quyết định một chọn lựa rồi, dù ‘đúng’ dù ‘sai’, chúng ta vẫn không tránh khỏi những đoạn đường gập ghềnh và khúc cua gấp. Vậy là ta đổ thừa cho chọn lựa ‘sai’ của mình. Thực ra, không có chọn lựa hoàn hảo mà chỉ có cách chọn khéo. Lựa chọn tốt nhất là lựa chọn giúp ta hành động. Lựa chọn không tốt là lựa chọn chỉ có trong tưởng tượng. Chọn khéo sẽ giúp ta tránh rơi vào cái bẫy của nghịch lý chọn lựa: càng có nhiều lựa chọn, chúng ta càng ít hài lòng với quyết định của mình. 

Chọn khéo là khả năng dịch chuyển phù hợp giữa tư duy lý tính của phần vỏ não trán trước ở giai đoạn tính toán, lên kế hoạch, liệt kê mặt lợi hại và tư duy cảm tính ở giai đoạn quyết định. Phần não bộ giúp cho chúng ta ra quyết định chính là hạch nền – basal ganglia. Hạch nền không giao tiếp bằng từ ngữ mà bằng cảm xúc và bằng cách kết nối với cơ thể bạn qua hệ thần kinh ngoại biên, trong đó có đường ruột. Hẳn bạn đã từng nghe câu nói của người miền Nam, “Tôi nghĩ bụng sẽ …” (nghĩ bằng cái bụng) hoặc câu nói của người Mỹ, “Trust your gut” (Hãy tin vào ruột của bạn!). Thật vậy, hệ thần kinh ruột có hàng trăm triệu tế bào thần kinh luôn sẵn sàng thông báo cho não bộ biết rằng nó có ổn không, cơ thể bạn có ổn không và ngược lại. Không lạ khi một trong những hệ quả của stress kéo dài là các căn bệnh liên quan đến đường ruột. 

Vậy học cách chọn khéo như thế nào? Ra quyết định thường căng thẳng, vì vậy thời điểm tốt nhất để học cách chọn khéo là khi bạn đang không cần chọn gì cả. Đó là lúc bạn có thể đầu tư vào trí thông minh cảm xúc và sự trưởng thành tâm linh của mình để các bó cơ này mạnh hơn và sẵn sàng khi thời điểm đến. Những khóa học thiền, học hít thở, yoga, hoặc viết nhật ký biết ơn là những cách hữu ích để bạn học cách ra quyết định một cách thông thái. 

Kết luận 

Trong thời đại kinh tế tri thức toàn cầu hiện nay, chúng ta có nhiều cơ hội học tập, phát triển và lựa chọn cho mình một cuộc sống không chỉ sung túc về vật chất mà còn tràn đầy về tinh thần. Tuy nhiên, cùng với sự rộng mở về thông tin, chúng ta dường như lại càng choáng ngợp, quá tải và mất phương hướng. Chúng ta quên nhìn lại những nhu cầu và cảm xúc thiết thân nhất để biết mình thật sự cần gì để có một cuộc sống hạnh phúc. 

Bằng cách sử dụng tư duy thiết kế, chúng ta học cách để thấu cảm hơn với chính mình và người khác, xoá bỏ những lối mòn tư duy, mở lối cho óc sáng tạo bẩm sinh, luôn bước đi và nếu ngã, sẽ ngã về phía trước để rồi lại hiên ngang dấn bước.