Cảm Xúc Có Cần Được Gọi Tên?

một tiểu luận ngắn về cách ứng xử với cảm xúc

Chào bạn,

Mình viết email này cho bạn từ thành phố Bảo Lộc, nơi mình đang học thi lấy bằng lái xe. Vì nhiều lý do mà trước giờ mình không nghĩ là mình cần phải học kỹ năng này, nhưng dưới sự thôi thúc từ mọi người xung quanh, mình cuối cùng cũng nhận ra đây là một kỹ năng đáng giá. Với mình, học lái xe không đơn thuần là học điều khiển một phương tiện ngoài thân, mà còn là cơ hội thực hành kỹ năng quản lý cảm xúc để trở thành một người học tập suốt đời.

Nhân dịp này, mình muốn mời bạn cùng tham gia một thảo luận nhỏ xung quanh một câu hỏi mà mình thường nhận được, đó là: Gọi tên cảm xúc có tốt hay không?

Cô Hai chạy và em bé này ngủ ngon lành mấy giấc trên xe là được rồi.

Có hai kiểu suy nghĩ sai lầm phổ biến khi nghĩ về cảm xúc.

Một là quan điểm cho rằng cảm xúc tốt nhất không nên được gọi tên.

Ngôn ngữ không thể lột tả được sự phức tạp của trải nghiệm cảm xúc. Nếu có chăng nữa, thì gọi tên cảm xúc chỉ hữu ích đối với những ai sở hữu sẵn một vốn từ vựng cảm xúc phong phú hoặc với những trường hợp cảm xúc cao độ. Để quản lý cảm xúc thì chỉ cần quan sát và lắng nghe các phản ứng trên cơ thể thì cũng đã có ích lắm rồi.

Cách nghĩ trên không sai nhưng nó phiến diện và nguy hiểm bởi vì nó có thể khiến bạn rời xa khỏi việc cố gắng tìm hiểu và mô tả những trải nghiệm mù mờ trong tâm trí và trên cơ thể bằng ngôn từ cụ thể. Trước đây, mình cũng từng có suy nghĩ rằng gọi tên cảm xúc là điều không thể và cũng không cần thiết. Là người thực hành yoga hơn 10 năm, tham gia hai khóa Vipassana 10 ngày, và chạy bộ 3 lần/tuần, mình cảm thấy sự thay đổi rõ nét trong cách mình nhìn nhận và quản lý cảm xúc của bản thân. Nếu bạn là độc giả của Đông Labs, có lẽ bạn cũng giống mình. Bạn có ý thức giữ gìn sức khỏe thể chất và tinh thần bằng cách theo đuổi lối sống năng động mỗi ngày. Có lẽ không cần phải nói thêm về lợi ích mà các phương pháp quản lý cảm xúc như thiền định, tập hít thở, yoga, và vận động thể chất mang lại cho bạn.

Nhưng qua thời gian, mình nhận ra rằng thiền hay vận động thể chất không phải là liều thuốc vạn năng giúp chúng ta khai thác hết tiềm năng phát triển bản thân. Thiền giúp chúng ta học cách định tâm và quan sát cảm xúc dưới dạng thô sơ nhất - phản ứng trên thân.

Tuy nhiên, nếu chỉ quan sát phản ứng cơ thể thì chưa đủ để bạn hiểu toàn bộ trải nghiệm cảm xúc của mình. Bản chất của cảm xúc là sự kết hợp của bốn yếu tố: suy nghĩ - thinking, cảm xúc - emoting, phản ứng cơ thể - bodily reactions, và hành vi - doing.

Diễn tả bằng ngôn từ về trải nghiệm cảm xúc của bạn là cách để tạo một khoảng cách với chúng, từ đó tạo ra một góc nhìn chân thật về những gì mà trải nghiệm phức tạp này muốn nói với bạn.

Đại diện tiêu biểu cho quan điểm không gọi tên cảm xúc được thấy rõ qua bài viết mà một người bạn gửi cho mình. Đại ý bài viết nói rằng chúng ta không nên quá đặt nặng chuyện gọi tên cảm xúc mà quên mất rằng gọi tên chỉ là một trong số các kỹ thuật quản lý cảm xúc. Một ý quan trọng trong bài không viết nhưng một comment bên dưới đã nhắc đến là có thể gọi tên nhưng đừng không câu nệ về tính đúng sai hoặc chính xác của từ chỉ cảm xúc.

Nhìn chung, bài viết có tính phê phán và nhấn mạnh vào mặt hại của gọi tên cảm xúc, đặc biệt là khi không hiểu bản chất và thực hành một cách máy móc. Dù vậy, không thể phủ nhận rằng gọi tên cảm xúc là yếu tố cốt lõi trong nhiều chương trình giáo dục và can thiệp cảm xúc trên thế giới, chẳng hạn như RULER của GS. Marc Brackett tại Yale.

Quan điểm sai lầm thứ hai là cho rằng cảm xúc nên được kiểm soát, chứ không nên quá chú tâm đến chúng.

Những người theo hướng này thường gắn cảm xúc với sự yếu đuối, phi lý trí, và xem việc quan tâm đến cảm xúc là một hành động "sa đà", dễ khiến mình mất kiểm soát hoặc rơi vào trạng thái ủy mị, tiêu cực.

Tuy nhiên, đây là một sự hiểu nhầm tai hại bởi vì khi bạn không chú ý đến cảm xúc hoặc cố tình phớt lờ nó thì cảm xúc của bạn không biến mất hẳn mà sẽ tích tụ lại như một dạng chi phí bị khấu hao dần vào ngân sách cơ thể của bạn. Cơ thể có một số cách để giúp bạn cân bằng ngân sách này. Một giấc ngủ đủ và sâu hoặc một buổi tập luyện có vai trò điều tiết cảm xúc tốt. Nghiên cứu cho thấy người trầm cảm cần giấc ngủ mơ (REM sleep) nhiều hơn so với người không có triệu chứng trầm cảm.

Nhưng, nếu bạn không giải quyết vấn đề gốc rễ mà chỉ sử dụng ngân sách cơ thể để phục hồi năng lượng sau những trải nghiệm cảm xúc tiêu cực, thì cảm xúc sẽ lặp lại. Nếu tiếp tục bị đè nén, chúng thường sẽ tìm cách quay trở lại để phát tín hiệu cầu cứu, có thể là dưới dạng căng thẳng, đau đầu, mất ngủ, lo âu triền miên, hoặc bùng nổ bất ngờ trong những tình huống mà bạn không kiểm soát được.

Để tránh những cách nghĩ không hữu ích như trên về cảm xúc, mình đề xuất bạn sử dụng phương pháp ghi chép để quản lý cảm xúc, mà mình gọi là DORA-E( E for Emotion), là viết tắt của:

• Daily note: Ghi chép cảm xúc

• Organize: Gọi tên cảm xúc

• Review: Hiểu cảm xúc

• Act: Hành động

Phương pháp này do mình liên tục tự thực hành, thử nghiệm, và đúc kết từ các nghiên cứu hiện đại về cảm xúc từ khoa học thần kinh, tâm lý học hành vi, và tâm lý học nhận thức. Đó là sự kết hợp giữa việc quan sát cả bốn yếu tố làm nên một trải nghiệm cảm xúc bao gồm: điều bạn nghĩ, điều bạn cảm, điều cơ thể bạn thấy, và điều bạn làm. Phương pháp này được mô tả chi tiết theo bốn bước như trong bài viết sau.

Bốn Bước Ghi Chép Hằng Ngày Giúp Bạn Xử Lý Cảm Xúc Hiệu Quả

Có thể bạn cảm thấy buồn cười, nhưng mình, một U40 chính hiệu, đã áp dụng bốn bước quản lý cảm xúc này để vượt qua nỗi sợ, nỗi xấu hổ và tự ti khi học các kỹ năng mới trong mấy năm qua, gồm có chạy bộ, bơi lội và bây giờ là lái xe. Mấu chốt của việc học không nằm ở nhận thức hoặc trí thông minh nhiều như bạn nghĩ. Học thực chất là vấn đề của năng lực mở lòng ra đón nhận và dung chứa những cảm xúc khó chịu của việc thú nhận rằng mình thật kém cỏi mà vẫn đủ dũng khí để bước tiếp, đầu ngẩng cao.

Mình xin kết lại bài tiểu luận tuần này ở đây bằng một trích đoạn sau từ Simple Truths: Clear & Gentle Guidance on the Big Issues in Life của Kent Nerburn:

…Nhưng giáo dục không chỉ là việc đến trường. Đó là một cách nghĩ, một thái độ sẵn sàng nhìn thế giới với óc tò mò và kinh ngạc bất tận. Nếu bạn muốn thực sự được giáo dục, bạn phải nuôi dưỡng cách nghĩ này. Bạn phải mở lòng mình trước sự phong phú của những trải nghiệm thường nhật - với cảm xúc của chính mình, với chuyển động của bầu trời và ngôn ngữ của chim muông, với những thiếu thốn và thành tựu của con người ở những vùng đất và thời đại khác, với nghệ thuật trong đôi tay của người thợ cơ khí, người đánh máy và đứa trẻ.

Chúc bạn một buổi chiều thong dong, và hẹn gặp lại vào tuần tới!

🗓️ Notes 2 Life Design

Nếu bạn yêu thích những bài viết của Đông Labs, bạn sẽ càng hứng thú hơn với cộng đồng những người học tò mò và dũng cảm thử nghiệm cùng nhau qua từng dòng ghi chép. Một hoạt động nổi bật trong tuần này là buổi showcase của bạn Katie Trương vào ngày 16/6 với nhan đề “Ink and Order: A Journey from Chaos to Clarity Through the Power of Note-Taking” chia sẻ về hành trình và phương pháp ghi chép của một thạc sĩ giáo dục.

Ngày 24/6 tới, Bryant Huỳnh sẽ tiếp nối chuỗi showcase với chủ đề “From Hard Work to Smart Work”, chia sẻ mindset, phương pháp, và công cụ ghi chép để làm việc hiệu quả từ góc nhìn của một expat người Việt đang sinh sống và làm việc tại Malaysia.

Cuối tháng 8, Đông Labs community sẽ khai giảng khóa học mới cho thành viên với chủ đề “Ghi Chép Cảm Xúc”, nếu bạn có quan tâm hãy vote ở dưới đây để mình chia sẻ thông tin thêm cho bạn trong các email tiếp theo nha!