MBTI: Chúng Ta Rốt Cuộc Là Ai?
Thật dễ chịu khi có ai đó sẵn sàng nói cho bạn biết bạn là ai. Đúng sai không thành vấn đề.
Chào mừng bạn đến với bản tin tuần của Đông Labs. Trong bản tin này, Tiên chia sẻ với bạn những kiến thức về khoa học hành vi, khoa học thần kinh, và tâm lý học ứng dụng để giúp bạn thiết kế một cuộc đời hạnh phúc, ý nghĩa, và sáng tạo, bắt đầu từ hôm nay.
Trong bản tin tuần này, bạn sẽ tìm hiểu về một bài trắc nghiệm tâm lý phổ biến có tên gọi là MBTI và những vấn đề đằng sau nó:
Khi nghĩ về tâm lý học, chúng ta thường nghĩ về các bài kiểm tra tính cách.
Khi còn là học sinh, chúng ta mê mẩn các bài trắc nghiệm tính cách trên báo Hoa Học Trò hay Mực Tím. Lớn hơn một chút, chúng ta tìm hiểu bản thân qua Cung Hoàng Đạo, và rồi bây giờ là Nhân Số Học.
Không chỉ cá nhân mà các công ty cũng sử dụng từ chiêm tinh học, nhân số học đến trắc nghiệm tính cách trong công tác nhân sự. Có lẽ bài kiểm tra phổ biến nhất trên thế giới hiện nay là MBTI. Bài kiểm tra này được các công ty sử dụng để tham khảo trong tuyển dụng và đào tạo nhân sự. Tuy nhiên, điều đáng nói là, các nhà tâm lý trong giới khoa học lại không hề công nhận MBTI.
MBTI là gì?
MBTI là bài trắc nghiệm tính cách được phát triển bởi người mẹ toàn thời gian Katharine Cook Briggs và con gái bà - nhà văn Isabel Briggs Myers vào nửa đầu thế kỷ 20. Công trình nghiên cứu của hai bà chịu ảnh hưởng lớn từ tác phẩm Psychological Types (1921) của nhà phân tâm học người Thuỵ Sĩ Carl G. Jung.
MBTI nhanh chóng lan truyền trong các cơ quan chính phủ, trường đại học, bệnh viện, và các tập đoàn lớn trên toàn nước Mỹ. Kể từ năm 1960, ước tính có 50 triệu người trên thế giới đã làm MBTI. Điều này có nghĩa là cứ 1000 người thì có 6 người đã làm bài test MBTI vào một thời điểm nào đó trong đời.
Một lý do vì sao MBTI hấp dẫn như vậy có lẽ là vì nó cho chúng ta một hệ ngôn ngữ không phán xét và dễ hiểu giúp chúng ta tự định nghĩa mình. Tuy nhiên, có vẻ như độ nổi tiếng của MBTI cũng đi kèm theo tai tiếng. Theo lời của John Hackston - trưởng bộ phận quản trị tư duy của Myers-Briggs Company thì:
…những lời buộc tội MBTI là hoàn toàn sai lầm. Vì nó hiểu sai bản chất và mục đích của MBTI. (So sánh kiểu này) cũng giống như đang chê xe tải không bằng xe thể thao vậy. Nó (MBTI) không phải là một lời bào chữa, và cũng phải là một cái nhãn. Nó là cái đệm nhảy cho mọi người bắt đầu nghĩ về việc họ là ai - và những người khác là ai,…Trên tất cả, MBTI không có ý định được dùng để dự đoán hành vi hay hiệu quả làm việc…. Giống như bất kỳ công cụ mạnh mẽ nào, nó có thể bị dùng sai cách.
Công bằng mà nói, tôi cũng thích làm bài MBTI và các trắc nghiệm tâm lý. Có nhiều lý do vì sao việc có ai đó mô tả dường như thật chính xác về mình lại khiến chúng ta thích thú như vậy. Tuy nhiên, qua nhiều năm nhìn lại, tôi thấy rằng các trắc nghiệm ấy hầu như chỉ có tính khơi dậy cảm hứng cho quá trình tìm kiếm và phát triển bản thân thực sự xảy ra sau đó.
Một số vấn đề của trắc nghiệm Myers-Briggs Type Indicator (MBTI)
1. Dễ khiến bạn rơi vào bẫy thiên kiến xác nhận.
Khi bạn tin rằng người bạn trai mình đang quen không phải tuýp người hợp với mình, bạn sẽ chỉ nhìn thấy những khuyết điểm của anh ta hơn là những ưu điểm. Bởi vì bạn sẽ vô hình chung đi tìm bằng chứng cho niềm tin ban đầu của mình. Tương tự, một nhà tuyển dụng có thể bỏ qua một ứng viên tiềm năng chỉ vì cô ta thuộc một tuýp MBTI hay nhân số học nào đó và nhà tuyển dụng chỉ nhìn thấy những bằng chứng ủng hộ cho cái nhãn họ đã gắn cho cô ngay từ đầu.
2. Khác biệt cá nhân phức tạp hơn bạn nghĩ.
Nó không phải là câu trả lời có hai đáp án: hoặc là nhạy cảm, hoặc là khô khan. Hoặc là nóng tính hoặc là bình thản. Nó là biểu đồ tần số có hình quả chuông chứ không phải là biểu đồ thanh với hai giá trị 1 và 0. Đa phần mọi người sẽ quản lý tốt cảm xúc của mình trong đa số trường hợp. Họ là nhóm nằm ở phần giữa của quả chuông. Tuy nhiên, trong số ít thời điểm và với số ít người, việc kiềm chế và quản lý nhiều cảm xúc dào dạt trở nên khó khăn hơn bình thường. Một số người khác lại gặp khó khăn trong việc cảm nhận và bộc lộ cảm xúc. Hai nhóm người này nằm rải rác ở hai bên đuôi của quả chuông.
3. Ảo tưởng biết mình.
Cảm giác sau khi làm bài trắc nghiệm xong là chúng ta hiểu mình hơn. Tuy nhiên hiểu sai có thể gây hại còn hơn cả không hiểu gì hết. Một hiện tượng thú vị liên quan đến việc này có tên gọi là Barnum effect. Hiệu ứng Barnum nói rằng mọi người có xu hướng tin vào mô tả về bản thân mặc dù mô tả đó không hề có cơ sở gì và được viết chung cho tất cả mọi người. Trong một thí nghiệm, người ta cho người tham gia làm vài câu trắc nghiệm, sau đó đưa một bản mô tả hoàn toàn giống nhau cho tất cả mọi người tham gia, với những câu đại loại như: "Bạn có một nhu cầu lớn lao muốn được mọi người yêu thích và ngưỡng mộ." hay "Bạn có rất nhiều tiềm năng sáng tạo nhưng bạn chưa tận dụng một cách tối ưu." Điều thú vị là hầu như tất cả những người tham gia đều cho là kết quả mô tả đó quá đúng với họ.
4. Không thể kiểm chứng khoa học.
Một lý do quan trọng vì sao MBTI không được giới khoa học công nhận là bởi vì nó không thể được kiểm chứng hoặc là chưa có ai trong giới khoa học chính thống nỗ lực kiểm chứng nó**. Nó có thể rất rất phổ biến. Nó có thể giúp bạn giải quyết một vấn đề nào đó. Nhưng nó vẫn không phải là khoa học. Một lý do vì sao nó không được xem là khoa học là vì nó phức tạp. Mỗi mô tả tính cách của MBTI là một tổ hợp nhiều đặc tính tâm lý. Với nhiều mô tả như thế, chúng ta không có cách gì biết các dự báo của nó là chính xác hay không, và nếu chính xác, thì khía cạnh tính cách cụ thể nào đã dự báo cho một kết quả nhất định?
5. Hao tốn chi phí cơ hội - thời gian và tiền bạc.
Thay vì tìm đọc và học những kiến thức tâm lý có lợi ích hơn và có thể giúp ta thay đổi và phát triển, thì ta lại sử dụng test tâm lý như một sự biện hộ cho các thiếu sót hay như một liều dopamine ảo cho cái tôi của mình. Tính cách hay khác biệt cá nhân sẽ không phát huy được lợi ích của nó cho đến khi chúng ta thực sự rèn luyện các nền móng căn bản của một nhân cách trưởng thành, chẳng hạn như: quản lý cảm xúc, tư duy rành mạch, óc tổ chức, óc sáng tạo, thói quen giao tiếp tốt, v.v...
Doanh nghiệp có thể tiêu tốn nhiều tiền bạc vào các bài test mà kết quả của nó không chỉ khó kiểm chứng mà còn có thể khiến họ đưa ra các phán đoán sai lầm.
Một số bài trắc nghiệm tâm lý và tính cách hữu ích
Nếu bạn muốn dùng test tâm lý để hiểu mình hơn, thì hãy dùng các bài test có tính khoa học như Big Five hay HEXACO. Ngoài trắc nghiệm tính cách, bạn có thể có lợi nhiều hơn từ các bài kiểm tra tâm lý hữu ích như trắc nghiệm mức độ stress (PSS-10), trắc nghiệm Điểm Mạnh (VIA Character Strengths) hay sức khoẻ tinh thần (WHO-5). Đây đều là những bài kiểm tra miễn phí và có cơ sở khoa học, được thiết kế để giúp người dùng nhận biết, theo dõi và chăm sóc các khía cạnh quan trọng trong đời sống tinh thần của họ.
Lời kết
Dù bạn dùng bài trắc nghiệm nào cũng đừng xem chúng như những phán quyết cuối cùng về con người bạn. Hãy xem nó như một công cụ tham khảo ban đầu. Mọi lý thuyết có thể giống nhau, nhưng mỗi một người chúng ta đều là riêng và duy nhất. Mỗi người là một dòng sông đời tuôn chảy qua những ghềnh đá của lý thuyết. Dòng chảy nhỏ bé có thể thay đổi cả ghềnh đá bằng sức mạnh của tháng năm.
Cách tốt hơn để hiểu bản thân là tập “gym” cho sức khoẻ tinh thần của bạn hằng ngày bằng các hoạt động như:
Khám phá cảm xúc của bạn
Tập thiền, yoga, hoặc các bài tập giúp bạn kết nối với cơ thể
Nuôi dưỡng óc tò mò bằng cách đọc và học điều mới mỗi ngày
Nếu bạn muốn học cách ghi chép để hiểu mình, là mình một cách vừa khoa học, vừa thực tiễn và có thể ứng dụng vào cuộc sống của bạn ngay từ hôm nay, thì mình trân trọng mời bạn tham gia khóa học “Ghi Chép Để Thiết Kế Cuộc Sống" khai giảng vào tối thứ ba tuần sau, ngày 25/6 tới đây của Đông Labs nha.
**Nếu bạn vẫn thích MBTI, thì bạn có thể tìm hiểu bài Trắc Nghiệm Tính Khí (Personality Temperament Test) của tiến sĩ nhân chủng học Helen Fisher. Các phát hiện của bà về khác biệt cá nhân từ góc nhìn sinh học cho thấy những điểm tương đồng với MBTI và hứa hẹn cho chúng ta thêm cơ sở để hiểu bài trắc nghiệm vừa nổi tiếng và mang tiếng này.