Năm Bài Học Từ Khoá Vipassana 10 Ngày Lần Thứ Hai Của Tôi (2024)

Tổng Kết Năm 2023 Phần 4: Thanh lọc tâm, đón năm Rồng!

Ý tưởng mỗi năm phải tham gia ít nhất một khoá thiền 10 ngày đến với tôi lần đầu tiên cách đây khoảng 2 năm. Lúc đó, tôi vừa nghỉ việc giảng viên ở một trường đại học sau 4 năm gắn bó. Cảm giác thay đổi luôn đem lại nhiều xúc cảm: vừa hồi hộp, lo lắng, vừa phấn khích trước những ngả rẽ mới. Thế là tôi làm chuyện mà tôi luôn làm trước những lần thay đổi: đọc sách và lao vào nghiên cứu.

Design Your Life là cuốn sách có nhiều ảnh hưởng đến suy nghĩ của tôi nhất vào thời điểm đó. Tác giả nói về hoạch địch cuộc đời dưới một lăng kính vừa bay bổng vừa thực tế. Trong một chương gần cuối, tác giả có nói một câu đại ý rằng, để trưởng thành hơn về năng lực ra quyết định một cách dứt khoát mà không day dứt, hãy phát triển khía cạnh tâm linh - spiritual maturity. (Tôi không biết dùng từ nào khác để dịch chữ spiritual, nên mượn tạm từ tâm linh).

Tâm Linh Nghĩa Là Gì?

Theo tôi, tâm linh - có nghĩa là vượt qua khỏi tầm hiểu biết và phạm vi giới hạn của bản thân, ra khỏi ngoài cái tôi. Xét theo nghĩa đó, bạn phát triển về mặt tâm linh khi:

• Bạn nhìn thấy bạn ở hiện tại (present self) trong mối tương quan với bạn ở quá khứ và tương lai, không chỉ ở đời kiếp này, mà còn ở vô lượng kiếp trước và kiếp sau.

• Nếu bạn không tin vào kiếp sau, thì bạn cũng có thể nhìn thấy mối tương quan giữa bạn ở hiện tại với bạn ở quá khứ (past self) và tương lai (future self) ngay tại kiếp này.

• Bạn cảm nhận mối liên kết giữa bạn với thiên nhiên, cỏ cây, loài vật, với khoảnh khắc hiện tại.

• Bạn kết nối với những phần cảm xúc ban sơ và ước muốn sâu sắc nhất của bạn.

Tất cả những điều đó, theo tôi, chính là trưởng thành tâm linh. Tâm linh không đồng nghĩa với liêu trai, huyền bí, hay mang màu sắc tôn giáo. Tâm linh là sự phát triển cá nhân rất đỗi riêng tư của mỗi người.

Photo by Tim Goedhart on Unsplash

Hai Giai Đoạn Học Thiền

Tôi chia quá trình học thiền của mình ra làm hai giai đoạn. Giai đoạn đầu tiên hoàn toàn không có yếu tố tâm linh. Tôi bắt đầu tập thiền qua Headspace với hướng dẫn của Andy Puddicome vào đầu năm 2021. Một năm rưỡi sau đó, vào tháng 7 năm 2022, tôi bước vào giai đoạn tìm hiểu thiền ở góc độ tâm linh và triết lý hơn. Tôi tham gia khoá 10 ngày đầu tiên để học những điều căn bản về Vipassana do thầy Goenka hướng dẫn.

Thay vì tập trung vào học thiền để giải quyết các vấn đề cảm xúc hoặc sự tập trung, tôi bắt đầu học lý thuyết và thực hành thiền với mục đích thuần khiết nhất của nó - thanh lọc tâm.

Tôi cam kết thực hành nghiêm mật những quy định của khoá thiền về giữ giới, định tâm, và thanh lọc tâm. Tôi cũng suy ngẫm về lý thuyết để hiểu vì sao mình cần giữ giới, và liệu sự thực hành của tôi có chỗ nào chưa đúng hoặc đi lạc hướng. Tôi cũng không kỳ vọng kết quả nào sẽ đến trong nay mai. Tôi đơn giản là quan sát tâm mình.

Vậy là, tôi bắt đầu đưa vào lịch trình hàng năm của mình kế hoạch tham gia các khoá thiền dài ngày. Năm 2022, tôi tham gia khoá đầu tiên. Năm 2023, tôi chưa kịp đi thì đã hết năm. May mà trong lúc tổng kết năm, tôi quyết định ngay rằng mình không thể trì hoãn nữa. Nếu tôi trì hoãn bây giờ, thì tôi sẽ không bao giờ có thể quay trở lại. Thế là may cho tôi, trên lịch của trường thiền có một khoá mở vào 3/1. Tôi đăng ký ngay. Vì suất thiền sinh đã hết, tôi không muốn vào danh sách chờ, nên tôi đăng ký làm người phục vụ vì danh sách này vẫn đang mở. Vậy là tôi được nhận và chuẩn bị lên đường ngay sau khi ăn tết Dương Lịch.

Ai cũng có thể đạt đến mục đích của mình nếu biết suy nghĩ, nếu biết chờ đợi, nếu biết nhịn ăn. (trích Siddhartha của Hermann Hesse)

Năm Bài Học Mà Tôi Chiêm Nghiệm Được Sau Khoá Thiền

Bài học #1. Điều gì tốt cho bạn thường có cảm giác tiêu cực và khó khăn vào lúc đầu.

Lấy ví dụ, khi bạn chi một khoản tiền cho một khoá học phát triển bản thân ban đầu có vẻ là một phí tổn không cho thấy kết quả rõ ràng. Và lợi ích hay giá trị thực sự của nó chỉ có thể thấy được qua thời gian, có khi lên đến vài năm để bạn thật sự cảm thấy có lời từ món đầu tư ấy.

Tương tự, khi tập thể dục, bạn chỉ thấy mệt mỏi và đau đớn. Lợi ích về sức khoẻ hoặc cơ thể gọn gàng sẽ đến sau.

Khi ngồi một khoá thiền, bạn cũng phải chịu đựng rất nhiều cơn đau mỏi và sự động tâm liên tục, và bạn cảm thấy vất vả để níu giữ con khỉ tâm trí ngồi yên một chỗ trong suốt một tiếng đồng hồ. Nhưng hệ quả của quá trình đó là các múi cơ của bạn được rèn luyện dẻo dai để khi nó đối diện với các thăng trầm trong đời sống, nó có sự quân bình và hoan hỷ để hành động tích cực nhất.

Có một khái niệm khá tương đồng với ý tưởng này gọi là second order thinking, tạm dịch là tư duy bậc hai. Giả định đằng sau khái niệm này là bạn sẽ ra quyết định tốt hơn khi bạn chú ý đến kết quả đằng sau đó (Outcome 2) thay vì kết quả tức thời (Outcome 1) khi hành động.

Hành động → Hệ quả bậc 1 (tích cực) → Hệ quả bậc 2 (tiêu cực)

Bởi vì thường các quyết định khó sẽ có kết quả bậc hai (tức kết quả dài hạn) tích cực, còn kết quả bậc một (hay kết quả tức thời) tiêu cực. Vì vậy, nếu bạn chủ động nghĩ đến kết quả bậc hai, ba, bốn,…, bạn sẽ gia tăng khả năng ra quyết định chính xác và có ích lợi về lâu dài.

Hành động → Hệ quả bậc 1 (tiêu cực) → Hệ quả bậc 2 (tích cực)

Ví dụ:

• Ăn vặt → Xoa dịu cơn stress tạm thời → Lên cân, tăng vòng 2

• Tập thể dục → Mệt lúc đó → Khoẻ mạnh, cân đối trong 3 tháng

Ngược lại, nếu bạn luôn ra quyết định dựa vào kết quả tức thời, bạn sẽ có nguy cơ nhận kết quả bậc hai tiêu cực. Ví dụ: Bạn ăn chiếc bánh ngọt thì bạn cảm thấy rất ngon miệng và thoả mãn (kết quả tức thời) nhưng bạn sẽ bị tăng cân (kết quả lâu dài).

Tương tự, nếu thay vì bạn tham gia khoá học để đầu tư vào bản thân mà bạn đầu tư vào các món đồ vật chất, bạn sẽ vui trong tức thời nhưng lâu dài bạn không có sự phát triển. Nghiên cứu về hạnh phúc cho thấy người ta hạnh phúc hơn khi đầu thời gian và tiền bạc cho trải nghiệm thay vì cho các điều kiện vật chất. Niềm vui của trải nghiệm kéo dài hơn, bền bỉ hơn, và tác động ngược trở lại vào cấu trúc thần kinh, tâm lý, và hành động của bạn trong tương lai, thúc đẩy bạn tiếp tục nâng cao năng lực hạnh phúc của mình một cách chủ động thay vì tiếp tục lệ thuộc vào các điều kiện bên ngoài.

Những sự thay đổi có thể khiến bạn bối rối và cảm thấy khó chịu. Nhưng nhiều kết quả tốt đẹp trong đời thực đến từ những thay đổi dường như tiêu cực đó.

Create a system to deal with confusion. Because that is where growth happens most. You bring all of yourself into a decision. (Toby Sola, founder of The Bright Mind)

Bài học #2. Thấu cảm khó nhất là thấu cảm với người làm tổn thương mình.

Ngày cuối cùng của khoá thiền, tôi được ông trời giao cho luôn một bài thi. Điện thoại của tôi bị vỡ nát màn hình khi người phụ trách lấy nó ra khỏi túi giữ điện thoại của thành viên đội phục vụ và đưa cho tôi. Điều khiến tôi cảm thấy thất vọng nhất là người phụ trách đó đã không đối diện để xin lỗi tôi một cách thẳng thắn. trong lòng tôi rất đau khổ. Đây là cái điện thoại mà một người bạn đã tặng cho tôi. Và giờ đây nó đã vỡ nát. Nhưng tôi biết đây là bài thi mà mình cần vượt qua, tôi quyết định ngay rằng tôi sẽ tha thứ cho bạn ấy.

Nhưng nếu tôi hết sức thành thật với chính mình, tôi biết rằng tha thứ và vượt qua cảm giác oán trách là một hành động mà tôi phải làm mỗi ngày cho đến khi tôi hoàn toàn vượt qua. Nó không phải là một quyết định đơn lẻ của lý trí mà nó cần được sự chấp thuận của toàn bộ cơ thể bạn. Đây chính là chỗ mà việc hành thiền Vipassana sẽ giúp cho tôi. Bằng cách quan sát các cảm giác trên thân của mình - vi tế hay thô thiển, tôi học được cách phát hiện ra và không phản ứng lại với những sankhara oán giận cho đến khi chúng tan biến hoàn toàn.

Bài học #3: Giống như các vận động viên chuyên nghiệp, bạn phải liên tục luyện tập những gì bạn đã biết trên lý thuyết, lặp đi lặp lại mỗi ngày.

Nếu bạn muốn sống an lạc và hạnh phúc, bạn cần luyện tập kỹ năng đó mỗi ngày. Muốn là người con, bạn đời, bố mẹ, giáo viên, đồng chí,… tốt, bạn cần cam kết tự rèn luyện những phẩm chất của bạn suốt đời thay vì chỉ biết một cách lý thuyết.

Có 10 phẩm hạnh mà một người hành thiền cần nuôi dưỡng nơi tâm mình, gồm có:

1. Hiến tặng

2. Giới hạnh

3. Buông bỏ

4. Trí tuệ

5. Nỗ lực

6. Khoan dung

7. Trung thực

8. Quyết tâm

9. Tâm từ

10. Bình tâm

Khoá thiền 10 ngày mà tôi vừa tham gia được thầy Goenka thiết kế để giúp người tham gia rèn luyện 10 phẩm hạnh kể trên trong một môi trường an toàn và khép kín. Tuy nhiên, mỗi người phải tiếp tục dành cả đời để rèn các đức tính trên. Chúng ta có thể bắt đầu bằng từng thói quen nhỏ mỗi ngày, mỗi lần một thói quen và làm được cho bằng nhuần nhuyễn mới thôi.

Lấy ví dụ về phẩm hiến tặng trong đời sống hôn nhân. Có thể vài lần đầu tiên, việc nói lời cảm ơn với bạn đời về những điều nhỏ bé mà họ làm cho bạn nghe thật kiêng cưỡng và khách sáo. Nhưng khi bạn tiếp tục dành cho nhau sự tôn trọng và lòng trân quý tương kính như tân này, bạn tự rèn luyện cho tâm mình khả năng nhìn mọi việc trong sự tươi mới của khoảnh khắc hiện tại. Xem sự hiến tặng công sức của bạn đời như một sự hiển nhiên là một thói quen không tốt. Hiến tặng lời cảm ơn chân thành là một thói quen tình cảm tốt.

Khi luyện tập lòng biết ơn đối với những hiến tặng của người khác cũng như luyện tập hiến tặng mà không cần người khác mang ơn mình, bạn sẽ tránh rơi vào trạng thái mà tâm lý học gọi là hedonic adaptation. Đây là trạng thái mà bạn quen với những cảm xúc dễ chịu có được và vì vậy không còn trân quý chúng như ban đầu. Đó cũng là cái bẫy của việc ham muốn nhiều hơn, hưởng thụ vật chất nhiều hơn.

Khi bạn rèn luyện thói quen hiến tặng bằng hành động thường xuyên, hành động đó giúp củng cố suy nghĩ và nội tâm tràn đầy thiện chí của bạn. Nội tâm nhờ đó mà mạnh thêm một chút và lại tiếp sức thêm cho hành động kế tiếp. Bạn có thể xem thêm về cách hình thành vòng lặp thói quen tốt tại đây.

Bài học #4. Tự chăm sóc bản thân khi bạn đang phục vụ người khác là một kỹ năng khó và cần phải được luyện tập nghiêm túc.

Vào buổi sáng cuối cùng của khoá thiền, tôi thức dậy bàng hoàng nhận ra rằng phần chân trái từ đầu gối trở xuống của tôi tự dưng căng cứng không rõ vì sao. Thì ra là do tôi đã không hề tập giãn cơ trong suốt thời gian phục vụ. Tôi nghĩ rằng do mình chạy tới lui làm công việc của một phụ tá quản lý, rồi vào bếp phụ giúp, và ngồi thiền, thì tôi đã vận động cả về tâm trí và thể xác rồi. Tuy nhiên tôi đã nhầm.

Một sai lầm phổ biến mà các khách hàng trong các lớp thay đổi lối sống của tôi là họ nghĩ rằng tập thể dục là không cần thiết nữa nếu họ đã làm chuyện nhà hoặc công việc tay chân trong suốt cả ngày rồi. Đôi khi điều đó đúng. Nhưng thường thì những việc mà chúng ta tưởng là làm cơ thể mình vận động thực ra không hẳn như vậy. Tương tự, ta nghĩ rằng thời gian có ích thì phải dành cho tâm trí thư giãn, ví dụ xem phim hay đọc báo, thay vì phí thời gian ngồi thiền.

Trên thực tế, thời gian xem phim hay đọc báo có tính giải trí tức thời. Nó khiến chúng ta xao nhãng khỏi những suy nghĩ thường nhật về công việc và các vấn đề cuộc sống. Tuy nhiên, tự thân nó hầu như không còn chút giá trị nào sau khi chúng ta kết thúc hoạt động ấy và dời sự chú ý sang việc khác.

Trong khi đó, hành thiền, đi bộ thơ thẩn, hoặc viết nhật ký sẽ có ích hơn cho tâm trí bạn. Đọc sách, nghe nhạc hay xem phim là những cách giải trí tốt hơn là đọc tin tức trên mạng. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh việc rèn luyện tâm trí qua việc ngồi thiền. Nếu bạn hợp với thiền, thì thật là quá tốt. Bởi đó là một bài tập tâm trí có ích với tất cả những ai chịu thực tập một cách nghiêm túc, theo kiểu là không lợi đầu này thì cũng lợi đầu kia.

Trong thời gian phục vụ, vào các thời hành thiền, tôi thấy rằng đầu óc tôi không tập trung tốt bằng khi tôi chỉ chuyên chú thực hành như một thiền sinh mà không có bất kỳ trách nhiệm nào khác. Điều này là một minh hoạ rất thiết thực cho đời sống hằng ngày. Bạn càng có nhiều vai trò, bạn càng phải hướng tâm ra bên ngoài, dù bạn có muốn hay không. Nhưng vào cuối ngày, nếu bạn cho mình một thời thiền 60 phút để bạn hướng về bên trong và thanh lọc những độc tố nảy sinh trong tâm trong suốt một ngày, thì bạn sẽ dần học được khả năng chuyển hướng tâm nhạy bén hơn. Bạn vẫn sẽ gặp khó khăn khi cố gắng giữ tâm thăng bằng trong suốt 60 phút thiền, nhưng đó chính là bài học mà bạn cần học được: tâm của chúng ta thực sự quá dao động.

Bạn có thể xem thêm các ý tưởng thực hành thói quen tự chăm sóc tại đây.

Bài học #5: Hành động chứ không phản ứng

Một bản tính thâm căn cố đế khác của tâm là phản ứng. Có sự khác biệt căn bản giữa phản ứng và hành động.

Phản ứng: Tôi cảm thấy tức giận về việc chiếc điện thoại bị vỡ màn hình. Tôi bộc lộ sự tức giận này ra mặt và lời nói để thể hiện cái tôi bị tổn thương của mình cho người làm tôi tổn thương. Tôi muốn họ phải hối lỗi vì đã làm hại tôi.

Hành động: Tôi tự xử lý 90% cảm xúc tức giận của mình bằng cách quan sát và tách mình với nó. Tôi có thể viết nhật ký về cảm xúc này, hoặc ngồi thiền. Nhưng rồi tôi sẽ chỉ nói hoặc làm 10% những gì tôi biết rằng sẽ có ích cho tình huống hiện tại. Điều đó không làm hại cho cả tôi và cho người làm tôi tổn thương.

Ví dụ, tôi nhớ lại sự thật thánh thiện rằng “mọi người đều khổ”, và có lẽ người làm tôi tổn thương đã có những nỗi khổ nào mà tôi không hay biết. Nghĩ vậy, từ trong thâm tâm, tôi quyết định tha lỗi cho họ. Sau đó, tôi bình tĩnh nói với người làm tôi tổn thương rằng tôi cần họ giúp tôi khắc phục sự cố bằng bằng cách nào đó mà tôi cho rằng hợp lý.

Bạn có thể xem thêm các bước thực hành thói quen hành động mà không phản ứng tại đây.

Thời điểm tốt nhất để sửa mái nhà là khi trời còn đương nắng ráo. (JF. Kennedy)

Lời kết

11 ngày với hơn 60 giờ thiền và hơn 30 giờ phục vụ các thiền sinh là một trải nghiệm ý nghĩa với tôi vào thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Khi trời yên bể lặng, tôi tranh thủ chỉnh đốn mái nhà của mình, để khi bão giông đến, thì tôi đã sẵn sàng. Có rất nhiều điều để suy ngẫm và thực hành chỉ trong hơn 10 ngày ngắn ngủi, nhưng năm bài học kể trên là những điều tôi hết sức tâm đắc và muốn chia sẻ cùng bạn đọc.

Mến chúc bạn một năm an lạc và hạnh phúc!