3 Sự Thật Về Cảm Xúc Giúp Bạn Nâng Cao Năng Lực Xử Lý Cảm Xúc Để Phát Triển Bản Thân
Hiểu về bản chất của cảm xúc để hạnh phúc và phát triển tiềm năng của bạn mỗi ngày!
👋 Chào bạn!
Chào mừng bạn đến với bản tin tuần của Đông Labs. Trong bản tin này, Tiên chia sẻ với bạn những kiến thức về khoa học hành vi, khoa học thần kinh, và tâm lý học ứng dụng để giúp bạn thiết kế một cuộc đời hạnh phúc, ý nghĩa, và sáng tạo, bắt đầu từ hôm nay.
Trong bản tin tuần này, bạn sẽ tìm hiểu ba sự thật từ khoa học về cảm xúc giúp bạn nâng cao năng lực xử lý cảm xúc để phát triển và hoàn thiện bản thân mỗi ngày:
Cảm xúc không phải là kẻ thù.
Không có cảm xúc tốt hay cảm xúc xấu.
Cảm xúc là lăng kính độc đáo mà bạn và tôi nhìn cuộc đời mình.
Mỗi người đều có thể có được nhiều lợi ích về mặt sức khoẻ thể chất, sức khoẻ tinh thần, công việc, tình cảm và chất lượng cuộc sống nếu họ hiểu hơn về cảm xúc của chính mình và những người xung quanh. Tuy nhiên, trên thực tế, chúng ta không hiểu cảm xúc như chúng ta nghĩ.
Hãy xem xét hai mô tả cảm xúc dưới đây.
Bạn hỏi: Hôm nay em đi làm thế nào?
Người A: Hm. Hôm nay em stress lắm. Mình nhậu đê!
Người B: Hôm nay, em cảm thấy giận ông sếp ghê nơi! Ổng chê cái báo cáo mà em làm nguyên cuối tuần vừa rồi và bắt em làm lại từ đầu. Em thấy nóng bừng cả người và cổ họng nghẹn đắng. Trống ngực em đập liên hồi. Khi về bàn làm việc, em viết nhật ký 5 phút và nhận ra rằng cảm xúc thật sự của em là giận mình đã không chuẩn bị tốt cho bài báo cáo. Em có thể đã bắt đầu làm sớm hơn thay vì để đến cận deadline như vậy. Em còn thấy có lỗi và xấu hổ. Em thấy có lỗi với con em, vì nếu em bị mất việc trong thời điểm này thì ai sẽ lo cho nó. Em thấy xấu hổ với bản thân vì nếu em làm một cái báo cáo còn không xong thì nói gì đến việc xin nghỉ việc và trở thành một freelancer…
Theo bạn, người A hay người B có thể hành động sáng suốt hơn sau tình huống này?
Người A sẽ chỉ có thể có hành động giải quyết một vấn đề bề mặt đó là “stress”. Họ có thể quyết định rằng họ cần một buổi ăn uống, nhậu nhẹt vui vẻ với bạn bè để xoá bỏ những bực bội mà họ gặp trong ngày.
Người B cũng có thể sẽ đi nhậu một bữa ra trò. Nhưng họ có nhiều lựa chọn hành động hơn để phát triển bản thân.
Thoạt nhìn, cảm xúc ban đầu “giận sếp” của người B có vẻ nguy hiểm so với cảm xúc trung tính như “stress” của người A. Cảm xúc giận sếp có thể đưa đến ý nghĩ muốn trút giận bằng cách nói xấu sếp với đồng nghiệp, hoặc đùng đùng bỏ ra khỏi phòng và viết đơn xin nghỉ việc (vì bạn đã chịu đựng sếp lâu lắm rồi).
Tuy nhiên, cảm xúc xấu hổ sẽ giúp người đó nhìn lại những chỗ họ còn thiếu sót. Hoặc nếu họ đã thực sự cố gắng hết sức rồi mà vẫn chưa đạt, vậy họ có thể xem mình còn thiếu những kỹ năng hoặc kiến thức nào. Và nếu muốn làm một freelancer hoặc người tự kinh doanh, thì khả năng tự học và tự quản lý còn quan trọng hơn rất nhiều so với khi bạn có sếp và đồng nghiệp nhắc nhở. Vậy nên, bạn có thể quyết định tự mình bồi bổ các kỹ năng này, vừa để làm một nhân viên tốt hơn, vừa để chuẩn bị cho tương lai.
Hành động vs. phản ứng
Như bạn thấy từ ví dụ trên, cảm xúc ban đầu chưa hẳn là toàn bộ thông tin mà bạn có. Nó có thể muốn nói với bạn một cảm xúc khác phức tạp hơn. Và những cảm xúc đó mới thực sự cho bạn nhiều thông tin và các phương án hành động đa dạng và có ích. Nếu bạn quyết định hành động với cảm xúc giận dữ ban đầu, thì đó là phản ứng với cảm xúc chứ không phải là hành động với cảm xúc.
Dưới đây là 3 sự thật về cảm xúc giúp bạn nâng cao năng lực xử lý cảm xúc và biến cảm xúc trở thành công cụ đắc lực cho sự phát triển bản thân của bạn trong mọi lĩnh vực của đời sống.
1. Cảm xúc không phải là kẻ thù.
Nhiều người coi những cảm xúc như buồn bã hay ghen tị, là nguy hiểm và nên tránh xa. Trên thực tế, mỗi cảm xúc đều có những chức năng quan trọng.
Bạn buồn bã khi bạn thất bại, không đạt được điều bạn mong muốn hoặc một mục tiêu quan trọng với bạn. Đó có thể là một dự án công việc, một buổi thuyết trình không như mong đợi. Đó cũng có thể là một tình bạn bị cắt đứt, hay một người mà bạn yêu thương không còn ở bên bạn nữa. Buồn giúp ích gì cho bạn? Bạn có để ý thấy khi bạn buồn, bạn không muốn bước ra ngoài kia và làm gì cả, có phải không? Trong trạng thái ít hành động, bạn có cơ hội để ngồi lại suy nghĩ kĩ hơn về vấn đề trước mặt. Buồn khiến bạn chậm lại, xử lý thông tin cẩn trọng, phán đoán tỉnh táo, và tránh rủi ro.
Chán xảy ra khi bạn thờ ơ với xung quanh. Ví dụ: Niềm vui khi mua một chiếc xe mới phai nhạt sau một thời gian; khi bạn ở trong một buổi tiệc với những người không quen và cũng không thú vị với bạn; hoặc khi bạn không có mục tiêu gì để theo đuổi. Chán kích thích bạn thay đổi, học hỏi, tìm tòi, và sáng tạo.
Lo âu xảy ra khi bạn lo lắng về việc không có đủ thông tin, không chắc chắn về tương lai, hoặc cảm thấy có một mối đe doạ. Lo âu giúp bạn tìm kiếm thông tin và phương án giải quyết vấn đề.
Nếu não bộ của bạn học được rằng các cảm xúc khó chịu ở trên là nguy hiểm, nên tránh xa, hoặc chỉ có những người yếu đuối mới có, thì nó sẽ phớt lờ hoặc đè nén chúng. Không lắng nghe cảm xúc nghĩa là bạn đang tự đánh mất những cơ hội thiết kế cuộc đời bạn một cách chủ động và sáng tạo. Ngược lại, càng có khả năng lắng nghe cảm xúc ở mức độ tinh tế nhất, bạn sẽ càng nâng cao năng lực học tập và phát triển bản thân.
2. Không có cảm xúc tốt hay xấu.
Chúng ta thường có xu hướng phán xét cảm xúc của mình là tốt hay xấu.
Những cảm xúc như ghen tị, tội lỗi, buồn bã, cô đơn,… thường được gán cho nhãn tiêu cực và cần phải tránh xa. Nhưng nỗi lo sợ có thể gây ra căng thẳng nhưng cũng có thể giúp ta tỉnh táo và cảnh giác. Những cảm xúc như vui vẻ, hạnh phúc, bình yên, sung sướng, tự hào,… thường được gán cho nhãn tích cực và cần theo đuổi. Thực ra, niềm vui có thể mang lại sự hạnh phúc nhưng cũng có thể làm cho ta trở nên thiếu kiên nhẫn và xao lãng công việc.
Thay vì phán xét cảm xúc, hãy công nhận, gọi tên, và tìm hiểu xem chúng muốn nói gì với bạn. Trải nghiệm một cảm xúc không thoải mái khác với sự chịu đựng. Phán xét tạo ra sự chịu đựng. Còn bản thân cảm xúc không thoải mái là một hiện tượng tự nhiên. Tìm hiểu cảm giác không thoải mái có thể không dễ chịu, nhưng chịu đựng cảm xúc không thoải mái thì vừa không dễ chịu, vừa không có ích.
Đừng phán xét cảm xúc của bạn là tốt hay xấu. Hãy quan sát chúng.
3. Cảm xúc là lăng kính nhìn đời độc đáo của mỗi người.
Mọi người thường nghĩ cảm xúc là sự phản ứng lại của tâm trí với một sự kiện môi trường.
Tuy nhiên, mọi cảm cảm xúc từ căn bản nhất đến phức tạp nhất đều chịu ảnh hưởng của những nếp nghĩ mà bạn có được từ giáo dục, văn hoá, gia đình, và trải nghiệm quá khứ. Một sự kiện có thể tạo ra cảm xúc buồn cho bạn, nhưng lại tạo ra giận dữ nơi một người khác. Mỗi người có một lăng kính độc đáo để nhìn nhận và hành động với môi trường quanh họ.
Ví dụ: Khi bạn băng qua đường, một chiếc xe lao tới và suýt nữa thì tông phải bạn. Bạn có phản ứng sợ hãi (tim đập nhanh, nhịp thở gấp,…) và giật chân trở lại để tránh chiếc xe. Sợ là cảm xúc mạnh mẽ và có vai trò quan trọng với sự sống còn của bạn. Nó giúp bạn an toàn. Sau lần qua đường này, nỗi sợ dạy cho bạn rằng bạn phải tập trung cao độ mỗi khi qua đường. Nhưng một người khác chưa hề có trải nghiệm giống như bạn sẽ có thể cảm thấy khó hiểu nếu bạn tỏ ra quá lo lắng và căng thẳng mỗi khi qua đường.
Hãy học cách để diễn tả cảm xúc (và suy nghĩ) của bạn chính xác thay vì mơ hồ và chung chung. Và hãy tìm hiểu cảm xúc của người khác, thay vì dán nhãn họ dựa vào những trải nghiệm của riêng bạn.
Lời kết
Nhiều khi chúng ta chịu đựng cảm xúc khó chịu lâu hơn cần thiết.
Đó là bởi vì chúng ta phản ứng lại với cảm xúc đó quá mức hoặc chúng ta cố gắng đè nén và phớt lờ chúng, chỉ để rồi chúng trồi lên bề mặt dưới dạng một hoặc nhiều phức cảm khác ở cường độ cao hơn và ngày càng khó xử lý hơn.
Vì vậy, điều nên làm là rèn luyện khả năng ngồi lại lâu với cảm xúc và quan sát chúng:
Cảm xúc đó là gì?
Cảm xúc đó ở đâu trên thân của bạn?
Cảm xúc đó muốn nói với bạn điều gì?
Có những ý nghĩ nào xoay quanh cảm xúc đó?
Khi não bộ nhìn thấy cảm xúc được viết ra, nó không tự đồng hoá với cảm xúc. Khi không tự đồng hoá mình với cảm xúc, bạn bắt đầu có khả năng sử dụng chúng như một dữ liệu khách quan để ra quyết định hành động một cách tự tin. Đó sẽ là những quyết định trên cơ sở cân nhắc nhu cầu và cảm xúc của bạn thay vì chỉ dựa vào phản ứng của người khác.
Nếu bạn muốn đạt được các mục tiêu phát triển bản thân một cách bền bỉ và với nhiều niềm vui và sự hài lòng trong dài hạn, hãy tìm hiểu cảm xúc của bạn mỗi ngày với óc hiếu kỳ trẻ thơ.
👋 Cảm ơn bạn vì đã ở đây. Nếu bạn thích bài viết này, mời bạn đọc thêm các bài viết về thói quen ghi chép và xử lý cảm xúc hoặc nhấn nút chia sẻ bên dưới (Share) để lan toả bài viết cho nhiều người khác nữa bạn nhé. Hẹn gặp lại bạn trong bản tin tuần sau. Chúc bạn một tuần làm việc sáng tạo và hiệu quả. 🌟
Nếu được, em hy vọng có thể được đọc một bài viết của chị về sự phán xét bản thân và người khác dưới lăng kính khoa học ạ. Em thấy khá tò mò về chủ đề này.