Tổng Kết Năm: Thiết Kế Năm Mới Từ Chất Liệu Của Năm Cũ
Khi cái tôi hiện tại, cái tôi quá khứ, và cái tôi tương lai ngồi lại ăn tất niên
Chào bạn,
Những ngày đầu năm 2025 của bạn như thế nào?
Những ngày cuối năm của nhiều người luôn thật tấp nập với nào là chuyện công ty, chuyện nhà cửa, dọn dẹp, mua sắm, thăm viếng, tổng kết, và tất niên. Là một người có đời sống social life khiêm tốn như mình, vậy mà trong tuần này, mình cũng đã có ít nhất là năm cuộc ăn nhậu tất niên từ đồng nghiệp, đối tác, và bạn bè.
Nhưng dù có bận cỡ nào, thì những ngày kể từ sau Giáng Sinh cho đến trước Tết Âm Lịch thường là thời gian mình đặc biệt dành cho các hoạt động tổng kết năm. Thật ra, ở nơi làm việc, kế hoạch cho năm sau thường được lên từ đầu Q3 rồi chứ không để đến những ngày cuối năm như vậy. Tuy nhiên, cảm giác lễ hội và không khí chuyển giao mang đến một cảm giác đặc biệt cho việc tổng kết năm của cá nhân khiến nó dường trở thành một nghi thức (ritual) chứ không đơn thuần là việc đánh giá và lên kế hoạch có màu sắc lý tính và thực dụng như trong công việc.
Tổng kết năm là gì?
Tổng kết năm là dịp mà mỗi người dành một khoảng thời gian lắng đọng để chiêm nghiệm, hồi tưởng lại về những gì đã xảy ra trong năm cũ, đánh giá và đối chiếu những gì đã làm được và chưa làm được, những gì đã xảy ra và chưa xảy ra so với kỳ vọng của bản thân, nhằm mục đích rút ra những bài học giúp bản thân phát triển và thiết kế cuộc đời mình muốn sống trong năm tiếp theo.
Thời gian để làm tổng kết năm có thể gói gọn trong một buổi từ 2 đến 3 tiếng hoặc có thể kéo dài lâu hơn, lên đến hàng chục giờ đồng hồ, tuỳ vào nhu cầu và thời gian mà bạn có.
Ví dụ, nếu bạn có nhiều dữ liệu cá nhân muốn xem lại như ghi chép hằng ngày, nhật ký, hình ảnh bạn chụp, hoặc nhiều trải nghiệm mà bạn muốn suy ngẫm như những bộ phim bạn xem, cuốn sách đã đọc, những chuyến đi, những sự kiện bạn đã tổ chức hoặc tham gia, những người đã gặp…, thì bạn có thể sẽ cần thời gian lâu hơn.
Ngược lại, nếu bạn muốn dựa vào cảm tính của bản thân và đơn giản là viết tự do những cảm nhận của bạn khi hồi tưởng ngược về thời gian từng tháng trong năm qua về những điều đã làm tốt, những điều cần cải thiện, và những mục tiêu trong năm mới, thì bạn sẽ cần một buổi là đủ. Một cách khác nữa là kết hợp cả hai, tức là vừa viết tự do để tận dụng sức mạnh của dòng chảy vô thức, vừa sử dụng bằng chứng dữ liệu từ giấy tờ ghi chép và tư liệu mà bạn thu thập được.
Vì sao cần làm tổng kết năm?
Tổng kết năm mang lại cho bạn ít nhất là bốn lợi ích về mặt hiệu suất cá nhân và sức khoẻ tinh thần. Những lợi ích này sẽ tăng cao dần theo cáp số mũ khi số năm thực hành của bạn ngày càng nhiều lên, từ đó mở ra thêm những phần thưởng không ngờ tới như gia tăng óc sáng tạo, cải thiện thu nhập, nâng cao cảm nhận hạnh phúc và sự hài lòng với cuộc sống, và phát triển bản thân.
Hiệu suất cá nhân
Tại bất cứ thời điểm hoặc khung thời gian nào, hiệu suất không có nghĩa là làm nhiều việc hơn, mà là làm đúng việc cần làm để đạt được mục tiêu của bạn. Vì vậy, hiệu suất cá nhân gồm ba kỹ năng cốt lõi: ưu tiên (prioritization), đặt mục tiêu (goal-setting), và lên kế hoạch hành động (action planning). Và vì bạn không phải là cái máy, nên bạn có cảm xúc. Những niềm vui, nỗi buồn, lòng phấn khởi, hay nỗi thất vọng đều cần được lắng nghe, bằng không chúng sẽ âm thầm chi phối vào những quyết định và hành động của chúng ta mỗi ngày mà chúng ta không hề hay biết. Vì vậy, để thực sự hiệu suất như một con người, bạn cần kỹ năng tự chăm sóc sức khoẻ tinh thần của mình.
Kỹ năng ưu tiên
Để làm đúng việc, bạn cần chọn những gì mình không làm, và yên tâm rằng mình đã suy nghĩ thấu đáo về điều đó. Ngày rộng tháng dài của năm cuốn chúng ta vào vòng quay bất tận của công việc và cuộc sống; vì vậy, chúng ta không có cơ hội có cái nhìn toàn cảnh về những gì mình làm. Tổng kết năm là lúc chúng ta có thể đứng ở xa nhìn lại để trả lời câu hỏi: Liệu mình có đang làm những gì mình cần để giúp mình đạt được những mục tiêu quan trọng của mình không?
Kỹ năng đặt mục tiêu
Với mỗi mục tiêu, chúng ta lại có các thước đo khác nhau để đánh giá xem mình đã đạt được mục tiêu đó hay chưa. Sử dụng một thước đo sai có thể vô tình đẩy bạn ra xa khỏi mục tiêu thật sự, đây gọi là Goodhart's law. Mặt khác, mục tiêu cần hài hoà với tầm nhìn dài hạn và mục đích sống của bạn. Tổng kết năm cho bạn cơ hội trả lời câu hỏi: Liệu những thành tựu mà mình đạt được trong năm qua có phản ánh mục tiêu quan trọng của mình hay không? Liệu các mục tiêu mà mình đặt ra có phản ánh giá trị, tầm nhìn, hoặc mục đích sống của mình hay không?
Lên kế hoạch hành động
Tổng kết năm là lúc bạn có dịp nhìn lại những quyết định, hành động, cảm xúc, và trải nghiệm mà bạn đã thực sự trải qua trong mười hai tháng vừa qua. Trải nghiệm nào trong số đó là đáng nhớ với bạn? Trải nghiệm nào tích cực? Trải nghiệm nào tiêu cực? Hành động tiếp theo của bạn sẽ là gì? Khi bạn có nhiều dữ liệu về mô tuýp hành vi của chính mình, một cách tự nhiên, bạn bắt đầu học cách kết nối các điểm dữ liệu tưởng như rời rạc này trong những dự định và kế hoạch cho năm mới, chẳng hạn như: Bạn muốn khởi động dự án nào? Bắt tay ngay vào việc gì? Hoặc bắt đầu thói quen mới nào trong lĩnh vực sức khoẻ/ công việc/ tình cảm/cá nhân?
Sự kết hợp giữa cảm tính mạnh mẽ của tâm trí (nhưng cũng thường chịu ảnh hưởng của thiên lệch nhận thức - cognitive biases) và lý tính sáng suốt của dữ liệu cá nhân một cách nhuần nhuyễn sẽ giúp bạn nâng cao khả năng quyết định và lên kế hoạch hành động hiệu quả trong những tình huống phức tạp và biến đổi liên tục từ môi trường xung quanh.
Sức khoẻ tinh thần
Tổng kết năm cho bạn quyền nhấn nút “tạm dừng” để chui vào một khôn gian an toàn, nơi bạn yên tâm làm việc những cảm xúc chưa được xử lý thoả đáng, những quyết định và mục tiêu dang dở, những vấn đề trong các mối quan hệ, và những điều khiến bạn bận lòng trong năm qua.
Bạn có thể xem tổng kết năm như một nghi thức lo âu có kế hoạch - “scheduled anxiety session” - nơi bạn dồn hết mọi nỗi sợ và niềm lo triền miên trong một năm qua thành một khối cầu tuyết và nhìn vào chúng không kiêng dè và đầy trắc ẩn. Khi bạn cho tâm trí của mình quyền được bày tỏ nỗi ưu phiền của nó, ngược lại, tâm trí bạn sẽ càng ít quấy nhiễu bạn với những lo lắng không mời mà tới mỗi ngày, làm ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc, óc sáng tạo, và cảm nhận hạnh phúc của bạn.
Nói tóm lại, tổng kết năm giống như một cuộc tái thiết kế lại cuộc đời trong năm mới dựa vào những chất liệu của năm cũ. Dù năm qua của bạn như thế nào, thì cuối năm là lúc để nghỉ ngơi và tái tạo năng lượng. Những bài học từ năm cũ mà bạn rút ra trong hoạt động tổng kết năm sẽ giúp bạn tự tin bắt đầu hành trình năm mới của mình.
Trong tuần sau, mình sẽ chia sẻ với bạn quy trình tổng kết năm và một vài gợi ý các phương pháp tổng kết năm khác nhau giúp bạn có thêm ý tưởng để bắt đầu thực hành và rút ra phương pháp phù hợp nhất với mình.