Ghi Chép 10 Ngày Vipassana Của Tôi

Hãy tưởng tượng: Trong 10 ngày liên tục, bạn không nói chuyện, không giao tiếp với bất kỳ ai bằng bất kỳ hình thức gì: nói bằng lời, ra dấu, nhìn vào mắt, đụng chạm, nhắn tin, hay gọi điện. Bạn cũng không được viết hay đọc. Điện thoại và các hình thức liên lạc với bên ngoài không được cho phép. 

Những mô tả ở trên chính là quy định của một khóa học đặc biệt mà tôi tham dự hồi hè năm 2022. Đó là khóa thiền 10 ngày theo truyền thống Vipassana do thiền sư S.N. Goenka hướng dẫn. Trong bài viết này, tôi sẽ chia sẻ với bạn những điều mà tôi học được về bản chất của hạnh phúc từ trải nghiệm vừa qua. Ngôn từ của tôi chắc chắn không thể nào diễn tả hết được những điều lợi lạc mà tôi đã và sẽ có được từ khóa thiền, nhưng tôi sẽ cố gắng hết sức trình bày trong khả năng biểu đạt của mình. 

Ngày 1: Khởi động 

Tiếng chuông gọi chúng tôi dậy lúc 4 giờ. Mọi người nhanh chóng làm vệ sinh cá nhân với thao tác gọn lẹ. Mỗi ngày, chúng tôi hành thiền không dưới 10 tiếng, bắt đầu từ 4 rưỡi sáng đến 9 giờ tối và nghe pháp thoại khoảng 45-60 phút vào buổi tối. Nhìn chung, ngoại trừ giờ ăn uống, tắm giặt, và nghỉ ngơi vừa đủ, thì các giờ còn lại đều dành để thực hành ở thiền đường. Chỉ có một ngoại lệ, đó là vào ngày đầu khoá. Thời thiền từ 9 đến 11 giờ của ngày đầu tiên chúng tôi được thông báo là có thể thiền tại khu nhà ở hoặc ở tại thiền đường. Lúc này, hầu như tất cả mọi người đều đi về khu nhà ở, nhưng không phải để thiền mà là để … ngủ bù. Tôi cũng cố gắng ngồi thiền trên giường nhưng được một lúc thì cũng trụ không nổi và chuyển sang tư thế nằm. Và rồi, chuyện gì tới cũng tới. Tôi ngủ một mạch tới giờ ăn trưa.  

Ngày đầu tiên, có lẽ vì chưa quen lịch ngủ và dậy sớm và việc ngồi thiền cả ngày mà tôi bị nhức đầu. Vào lúc 9 giờ sau khi xong giờ thiền chung thì tất cả mọi người đều về phòng ngủ. Nên tôi đoán tất cả đều có những mệt mỏi giống tôi vì chưa quen. Tôi nghĩ bụng, nếu những ngày sau mà tiếp tục mệt mỏi thế này thì không biết mình có vượt qua được không. Tuy nhiên, thật tốt là cơ thể tôi đã chịu quen với nếp sinh hoạt mới chỉ sau một ngày đầu tiên. Và tất cả các ngày sau thì hầu hết chúng tôi đều hành thiền vô cùng nghiêm túc ở tại thiền đường suốt cả ngày. 

Ngày 2 và 3: Tâm lang thang 

Các hướng dẫn được trình bày kỹ lưỡng, đặt biệt là lưu ý về việc không được pha trộn với các phương  pháp khác trong khóa thiền, không dùng tụng niệm hay các đối tượng vay mượn khác để giúp bạn chú tâm. Đối tượng quan sát duy nhất trong bài học của ba ngày đầu tiên là hơi thở. Bài học này có tên gọi là thiền Anapana – nghĩa là quan sát hơi thở tự nhiên, hít vào và thở ra, như nó vốn có. Chúng tôi không cần khiến nó nhanh lên hay chậm đi. Chỉ quan sát mà thôi.  

Tôi tập duy trì sự tập trung chú ý của mình vào khu vực cửa mũi nơi có luồng hơi thở đi vào và hơi thở đi ra. Sau đó, tôi mở rộng sự quan sát ra khu vực tam giác tạo thành bởi hai ống mũi và khu vực môi trên. Tôi cảm nhận một luồng hơi mát nhè nhẹ khi hơi thở đi qua khu tam giác này, chạm vào mép môi trên. Khi hơi thở đi qua ống mũi, tôi cảm nhận luồng hơi mát đó chạm vào bên trong mũi tôi, va vào trong vách mũi, rồi quay trở lại ra bên ngoài, mang theo một luồng hơi ấm và chạm vào mép môi trên của tôi. Những lúc tâm tôi lang thang do nó cảm thấy chán hoặc buồn ngủ, tôi phải thở mạnh hơn để có thể cảm nhận được luồng hơi thở của mình. 

Trong ba ngày đầu, từ sáng đến tối, chúng tôi tiếp tục tập thở Anapana với các hướng dẫn cũ và mới. Các hướng dẫn này được đưa ra xuyên suốt các giờ thiền hằng ngày, thường là sau giờ thiền chính thức vào buổi sáng, trưa hoặc sau giờ pháp thoại buổi tối. 

Kết thúc ba ngày đầu tiên, bài học lớn nhất mà tôi học được đó là tôi được tận mắt chứng kiến và cảm nhận rõ rệt bản chất phóng túng của tâm. Nó không bao giờ chịu ngồi yên và thật là khó để có được vài phút giây tập trung. Khi buồn chán, nó tự chiêu đãi mình bởi các suy nghĩ, ý tưởng, hoài niệm trong quá khứ, hay mơ ước trong tương lai. Khi yếu đuối, nó tự chìm đắm trong những phiền muộn ở hiện tại như đau nhức, mỏi mệt, đói bụng, buồn ngủ và trở nên thiếu kiên nhẫn. 

Ngày 4: Vipassana 

Hôm nay là ngày tôi bước vào bài học Vipassana đầu tiên. Tôi được học cách di chuyển sự chú ý dọc cơ thể với đối tượng quan sát là các cảm giác ở trên thân. Ngoài ra, chúng tôi còn được yêu cầu ngồi yên không cử động trong suốt một tiếng, đặc biệt là vào ba khung giờ thiền chính, gọi là thiền quyết tâm – adhitthana. Vào tối ngày thứ tư, khi tôi ngồi giờ thiền không cử động lần đầu tiên này, tôi đã hứng chịu một làn sóng đau đớn ở toàn bộ phần từ cơ mông, cơ đùi sau đến toàn bộ bắp chân sau, cả vai và lưng cũng mỏi nhừ. Vì vậy, tôi hầu như chẳng thể cảm thấy các cảm xúc nào khác ngoại trừ cảm giác đau mỏi khắp các vùng kể trên. Tôi không thể giữ được tâm quân bình và buông xả. Tôi hoàn toàn bị nhấn chìm vào các cảm xúc ghét bỏ và kháng cự đối với cơn đau của mình. 

Ngày 5: Tâm phản ứng 

Chúng tôi tiếp tục thực hành Vipassana với đối tượng là các cảm giác trên khắp cơ thể. Di chuyển sự chú ý từ đầu xuống chân và không bỏ sót bất cứ khu vực nào trên cơ thể. Các bài tập bắt đầu trở nên thực sự thú vị bởi vì chúng luôn rất cụ thể, rõ ràng. Thời gian thực tập nhiều mỗi ngày giúp tôi luôn có cơ hội tự mình cảm nhận sự thay đổi trong cách mình quan sát cảm nhận cũng như những khái niệm có liên quan đến sự thực hành của tôi, chẳng hạn như: luật vô thường, tâm quân bình, và tâm buông xả. 

Tôi không học về các khái niệm trừu tượng qua lời kể của ai khác mà qua chính những sự quyết tâm, sự vượt thoát, sự nhận biết của chính thân thể và tâm trí mình khi nó ở trong trạng thái an tĩnh nhất. Thân thể tĩnh vì nó không thể di chuyển, tâm trí lắng đọng vì nó không giao tiếp với bên ngoài mà tập trung hoàn toàn vào những cảm giác tinh tế nhất của cơ thể và khám phá chúng. Mắt tôi nhắm lại và tai không bị ô nhiễm bởi bất kỳ âm thanh gì. Tâm trí được bóc tách xuống tận cùng đơn vị nhỏ nhất của nó. 

Với tâm thế phấn khởi, tôi bắt đầu tham gia tích cực vào các giờ vấn đáp hằng ngày vào buổi trưa hoặc tối. Tôi hào hứng thực hành bởi vì các thắc mắc của tôi được giải đáp ngay trong ngày. Giờ pháp thoại mỗi buổi tối cũng là một món quà cho cả ngày chăm chỉ tập luyện của tôi. Các bài giảng luôn nói trúng tâm lý tu tập của tôi ngày hôm đó, và nhiều phen làm chúng tôi phải phì cười vì các câu chuyện hài hước được kể để minh hoạ cho bài học.

Ngày 6: Chướng ngại 

Tiếp tục tập Vipassana, di chuyển luồng quan sát từ chân lên đầu thêm vào với luồng từ đầu xuống chân như hôm qua. Hôm nay tôi gặp phải một vấn đề khác, đó là buồn ngủ và ngáp. Một số lý do khiến tôi thiếu ngủ có lẽ liên quan đến ăn uống. Theo nguyên tắc, chúng tôi chỉ ăn hai bữa chính vào buổi sáng sau giờ thiền sớm lúc 6:30 và buổi trưa lúc 11 giờ. Buổi chiều 5 giờ chúng tôi được ăn nhẹ trái cây và uống trà. Riêng thiền sinh cũ (tức là đã tham gia xong ít nhất một khoá Vipassana) thì không có bữa nhẹ trái cây vào buổi chiều này. Vì lý do này, tôi cũng khá e ngại việc mình sẽ đói và không ngủ được. Điều này đã xảy ra vào buổi tối ngày năm, tôi bị cào ruột và phải xoay trở một lúc mới ngủ được. Trưa hôm đó, tôi ăn ít hơn bình thường vì tôi quá phấn khích với bài học đến nỗi không có cảm giác cần phải ăn nhiều đủ để duy trì sự no bụng cho đến sáng hôm sau. 

Một lý do cho việc thiếu ngủ trong các ngày sau nữa có lẽ là do tôi tham gia vào các giờ vấn đáp và bỏ lỡ giấc ngủ trưa. Có khi thì tôi tham gia vấn đáp buổi tối và về ngủ trễ. Nói tóm lại, khi tôi phấn khích với bài học, tôi cảm giác mình không thiết tha với việc ăn và ngủ nữa. Tuy nhiên, tôi lại vẫn cần phải ngủ đủ giấc. Bởi vì nếu trong các giờ thiền tôi bị làm phiền bởi các cơn ngáp và cảm giác buồn ngủ thì hầu như tôi không thể tập trung được. Cái tâm lang thang, phóng túng của tôi lại bay nhảy từ hết cành này sang cành khác. 

Ngày 7: Rung động 

Tôi đưa sự chú ý của mình đến từng vùng của cơ thể, bắt đầu từ đỉnh đầu và đi xuống ngón chân. Tôi cảm nhận vầng trán và thái dương mình nặng trĩu và căng như dây đàn. Rồi tôi di chuyển sự chú ý xuống hai bên lỗ tai, hai má, mũi, miệng, cằm, và cổ. Cứ thế, tôi khảo sát từng khu vực trên thân và bên dưới thân. Tôi cảm nhận phần tuỷ sống bên trong cổ có những rung động nhẹ, rồi dần lan truyền xuống phía dưới thân. Tôi cảm nhận bụng mình phồng lên rồi xẹp xuống theo từng nhịp thở thật êm. Tất cả dường như hoà điệu nhịp nhàng để rồi lan đi khắp cánh tay và bàn tay, chân và xuống tận mười đầu ngón chân.

Hôm nay tôi lại bị cơn buồn ngủ tấn công. Tôi bèn chộp ngay cơ hội khi thầy nói rằng giờ thiền 9 – 11 giờ mọi người có thể thiền tại thiền đường hoặc ở khu nhà ở. Thế là tôi về khu nhà ở và ngủ được tiếng từ 10-11 giờ. 

Ngày 8: Vượt chướng ngại  

Để đối phó với giặc hôn trầm (buồn ngủ), tôi áp dụng lời gợi ý của cô phụ giáo và thay vì bỏ đi ngủ hoặc ngồi im chịu trận, tôi pha sẵn một ly cà phê với gói Vinacafe ngay trước giờ thiền trưa và để sẵn ở bàn. Khi nào buồn ngủ, tôi sẽ chỉ cần đi ra uống một hớp và đi dạo một vòng rồi quay trở lại. Khi đã có một giải pháp khả thi, tâm trí yên tâm hành thiền và rốt cuộc tôi chỉ phải sử dụng điều khoản đi dạo này một lần trong suốt các ngày còn lại. Phần lớn, tôi vượt qua cơn buồn ngủ bằng cách mở mắt ra và duỗi chân tại chỗ trong khoảng một phút.

Chúng tôi được hướng dẫn về cách quan sát cảm nhận cơ thể sâu sắc hơn nữa. Càng lúc tôi càng thấy thời gian mười ngày trôi qua thật nhanh và chẳng mấy chốc tôi đã hoàn tất khóa thiền. Tôi bắt đầu suy nghĩ nhiều về việc làm sao mình có thể tiếp tục thực hành ở nhà sau khi khóa thiền kết thúc.

Tôi di chuyển luồng chú ý nhanh mà thầy gọi là quét khắp cơ thể từ đầu xuống chân và từ chân lên đầu và nhận biết xem có các cảm giác vi tế và thô thiển ở đâu. Tôi bắt đầu có những cảm nhận vi tế và những rung động dễ chịu nhiều hơn trong các lần quét, các cảm giác thô thiển, đau mỏi vẫn còn, nhất là vào 1/3 thời gian sau của giờ thiền. Tôi học được một bài học mới về tâm mình đó là cảm giác bám víu vào sự dễ chịu. Nếu như vào ngày bốn, tôi học được cách tách mình khỏi cơn đau, thì vào ngày bảy, tôi học được rằng mình cũng cần phải tách mình ra khỏi những cảm giác dễ chịu nữa. 

Ngày 9: Biết ơn 

Hôm nay là ngày cuối cùng chúng tôi có trọn thời gian cả ngày để thực tập nghiêm túc. Từ ngày mai, sự yên lặng thánh thiện sẽ chấm dứt sau 10 giờ sáng. Điều này nhằm tạo ra một bước đệm giúp chúng tôi hoà nhập với cuộc sống một cách từ từ và không bị chấn động thình lình của việc chuyển giao giữa hai thái cực: một bên là im lặng toàn vẹn và một bên là ồn ào náo nhiệt.

Các giờ thiền trở nên quý giá hơn bao giờ hết, tôi cố gắng hết sức tận dụng chúng. Tôi cảm nhận được tinh thần nghiêm túc ấy ở các bạn thiền sinh khác. Mọi người có lẽ cũng đang tận hưởng những khoảng lặng và những bài học, những hướng dẫn thấu đáo, những điều kiện hết sức thuận lợi mà ban tổ chức đã tạo điều kiện cho chúng tôi để ai cũng được thực tập hành thiền nhiều nhất và với cường độ cao nhất có thể trong một số ít ngày. Chúng tôi biết rằng, chỉ còn vài giờ nữa thôi, chúng tôi sẽ quay trở lại với thực tại và phải thực hành những gì mình đã học được trong những ngày vừa qua. Cuộc đời là trường thi đích thực và khắc nghiệt. Liệu chúng ta sẽ lên lớp, sẽ vượt qua các kỳ thi mỗi ngày, hay sẽ lại quay về khuôn mẫu thói quen cũ và rồi quên hết những gì chúng tôi đã học được trong 10 ngày qua?

Ngày 10: Ươm mầm  

Tôi bắt đầu nghiêm túc suy nghĩ về việc sắp xếp các giờ thiền mỗi ngày theo như hướng dẫn và dặn dò của thầy Goenka và qua những giờ vấn đáp với cô phụ giáo. Trong giờ vấn đáp cuối cùng hôm nay, tôi đem nỗi lòng nghi ngờ của mình bộc bạch với cô, rằng tôi e ngại việc mình không có chút năng lượng và sự tập trung chất lượng nào cho 2 giờ thiền mỗi ngày sau khi hoàn tất một ngày làm việc. Cô đã cười và nói một cách dứt khoát và bằng giọng tin tưởng tuyệt đối, rằng “Giờ thiền không lấy năng lượng của em mà thực tế nó sẽ sạc thêm năng lượng cho em. Công việc và các giao tiếp hằng ngày sẽ lấy năng lượng, còn giờ thiền là lúc em được nạp năng lượng.” Câu nói ấy của cô chính là điều mình cần nghe và nó thực sự đã giúp mình mạnh dạn quyết định hình thành thói quen thiền Vipassana hằng ngày theo đúng thời lượng tối thiểu mà thầy yêu cầu, ít nhất là trong 30 ngày tiếp theo sau khi trở về. Hạt giống Vipassana đã gieo, nay tôi cần chăm bón mỗi ngày cho cái mầm non mới nhú ấy. 

Ngày 11: Trở về  

Mọi sự huyên náo của cuộc sống quay trở lại gần như ngay lập tức sau khi chúng tôi mãn khoá và bắt đầu nói chuyện. Vào những khoảnh khắc giao thời giữa hai trạng thái tĩnh lặng và náo nhiệt, tôi cảm nhận rõ vì sao việc tiếp tục duy trì hành thiền hằng ngày là cốt lõi của việc tinh tấn trong tập luyện và ứng dụng vào cuộc sống. Chỉ cần vài tuần, các bài học mười ngày qua có thể bị lãng quên một cách nhanh chóng. Vậy thì thật là uổng phí. Tôi càng quyết tâm sẽ suy nghĩ kĩ càng về kế hoạch đưa thiền trở thành một phần của đời sống hằng ngày của mình.

Tôi học được gì về bản chất của hạnh phúc?  

Chấp nhận con người của mình một cách toàn vẹn. 

Đó là bước đầu để có được hạnh phúc thực sự. Bài học này đến rõ nét nhất vào ngày thứ năm khi mà tôi bước vào các giờ thiền quyết tâm. Ngay khi tôi chấp nhận và bình thản quan sát những cơn đau khắp người, tôi thấy mình nhẹ nhàng và tự do, cả người tôi như trôi vào một cảm giác thư thái miên viễn. Những cơn đau chỉ còn là những rung động tinh tế. Rồi đột nhiên tôi nhận ra cơn đau đã vơi đi hoặc thậm chí là chỗ đau mỏi căng thẳng cực độ vừa trước đó vài phút đã không còn nữa. Tôi nhận ra bài học về buông xả và vô thường bằng chính trải nghiệm trên thân của mình. Đó là bài học tuyệt diệu. Thân và tâm như hai đối tượng nghiên cứu thú vị mà bình thường chúng ta ít bao giờ để ý đến. Tôi học được nhiều về cơ thể của mình hơn bao giờ hết. Những rung động của thân, tiếng đập của tim, nhịp thở vào ra nhẹ nhàng nơi tam giác ống mũi và môi trên của tôi luôn ở đó, nhưng tôi không bao giờ để ý đến chúng. Chúng nói cho tôi về điều gì đó mỗi phút giây mà tôi nào có hay biết. Mà đó là cơ thể tôi, là thân tôi, mà tôi còn xa lạ như thế. Vậy thì tôi biết được gì về thế giới bên ngoài kia chứ? 

Chúng ta nhầm tưởng ở bên ngoài mới cần phải học, chúng ta không biết rằng trí tuệ còn có thể nằm ở bên trong chính mình. Nhưng bình thường chúng ta quá xáo động và hướng ra bên ngoài, nên chúng ta không thể nhận thấy điều đó. Chúng ta vác cặp đi học, nhận bằng tốt nghiệp, đọc sách báo, thu gom kiến thức của người khác làm ra, nghe lời người khác nói, làm theo điều người khác làm, mặc lòng nó có thực sự là điều cần cho ta, là điều ta thực sự mong muốn cho mình hay không. Ta không tự đề ra mục tiêu sống cho mình, mà ta nghĩ những mục tiêu của người khác cũng là thứ mà ta cần. Kinh nghiệm của ta quá hạn hẹp, ta gán sự giới hạn đó vào người khác. Vì ta đã sống cả đời cố gắng giống người khác, nên ta nghĩ rằng ai cũng phải giống như ta. 

Toàn tâm toàn ý với hiện tại.      

Dần dần, tôi học được rằng tâm mình rất phóng túng. Nhưng tôi cũng cảm nhận được sự thay đổi khi ta có thể luôn quay trở lại điểm tựa là hơi thở và cảm giác trên thân để lấy lại thăng bằng bất kỳ khi nào tâm đi hoang và trở nên lăng xăng. Tôi không cần vay mượn điều gì để an tĩnh. Tôi sử dụng chính các cảm giác trên cơ thể và hơi thở của mình. Chúng ta không cần phóng tâm đến tương lai hay quá khứ để có được những cảm giác hạnh phúc. Để tâm học được điều này, tôi cần phải luyện tập hằng ngày. Bởi bản chất của tâm là bị hấp dẫn bởi sự việc bên ngoài, các cảm giác đưa lại từ bên ngoài đó rất mạnh mẽ và tràn ngập khắp nơi trong cuộc sống của mỗi chúng ta. 

Chúng ta lắng nghe cơ thể để biết mình cần gì. Chúng ta cảm nhận được lúc nào nhịp tim mình đang trở nên gấp gáp hoặc từ tốn, hơi thở dồn dập hay bình thản, và toàn thân có những rung động nhẹ nhàng hay thô cứng. Suy nghĩ lý trí có thể phán xét, đánh giá, nhận định, tìm cách chối bỏ hay trốn chạy, nó có thể rất xáo động. Nhưng nếu nó chịu chậm lại để lắng nghe phần cảm xúc hơn, thì nó sẽ kết nối được với những nhu cầu thật sự, những động cơ sâu sắc nhất của ta để ra quyết định. Nó không phản ứng mà nó quan sát và hành động dựa trên sự quân bình. 

Lời kết

Trong 10 ngày thực hành Vipassana, tôi ôn lại những bài học tưởng đã cũ về bản chất của hạnh phúc và học thêm nhiều bài học mới về cách sống trong hiện tại. Tương lai sẽ không vì một sự kiện này mà bỗng trở nên sáng ngời chân lý. Tôi sẽ vẫn phải đương đầu với những thử thách mà cuộc đời muốn dạy cho tôi. Nhưng điều đó cũng chẳng sao, miễn là tôi luôn biết cách quay về với tâm mình để biết cảm nhận hương vị ngọt đắng của hạnh phúc thật sự, an lạc thật sự. 

TB: Những điều ghi chép ở đây là diễn giải chủ quan và không đầy đủ của tôi về nội dung của giáo pháp do Đức Phật và thầy Goenka giảng dạy. Nếu bạn quan tâm đến khóa thiền này thì có thể tham khảo ở đây.